Ji çapemenî û raya giştî re!
Endamê MLKP’ê Yasemîn Çiftçî tekoşîna xwe din ava Tevgera Şoreşger a Tirkiyê de bi baweriyeke mezin didomand, li dijî rejîma komkujiyê ya li ser gelên Tirkiyê û Kurdistanê ji aliyê faşîzma AKP’ê tê meşandin
- Ayrıntılar
Ji çapemenî û raya giştî re!
Endamê MLKP’ê Yasemîn Çiftçî tekoşîna xwe din ava Tevgera Şoreşger a Tirkiyê de bi baweriyeke mezin didomand, li dijî rejîma komkujiyê ya li ser gelên Tirkiyê û Kurdistanê ji aliyê faşîzma AKP’ê tê meşandin, xwestiye tekoşîna xwe ya şoreşger bi çalakiyeke bi wate bike û berdewam bike
- Ayrıntılar
Em dikevin sala 14. a ku Rêberê gelê Kurd li Îmraliyê girtine bin esaretê. Rêber Apo bi awayekî li dinyayê tu mînaka wî tune ye tam 14 sal in di hucreyeke yek kesî de tê girtin. Bêyî ku bi tu mirovî re têkilî deyne 13 sal di hucreyekê de mayîn li Tirkiyeyê yekemîn e. Em bawer nakin ku li dinyayê jî mînakeke wiha heye. Di sala dawîn de di hefteyê de saetek bi çend girtiyan re dikaribû hevdîtin pêk bîne. Jixwe ji viya re jî tim astengî dihatin derxistin.
Di paşerojê de ne li zindana Amedê ne jî li girtîgeheke din pêkanîneke wiha giran nebûye. Yên ku diavêtin hucreyê her tim bi girtiyên din re di nav têkiliyek de bûne. Bêyî bi tu mirovî re têkilî deyne ev qas sal di hucreyekê de girtin awayê herî giran ê îşkenceyê ye. Jixwe Îmralî wek sîstemeke îşekencê, wek sîstemeke qedandinê hatiye sazkirin. Sekreterê berê yê Lijneya Ewlehiya Milî (MGK) Orgeneral Tûncer Kilinc bi eşkereyî îfade kiriye sîstemeke ku wê her roj wî bikujin ava kirine. Wê li vê derê psîkolojiya Rêberê gelê Kurd bihata xerakirin, nasnameya wî ya siyasî ji holê bihata rakirin. Bi vî awayî di şexsê vî Rêberî de wê PKK û serhildana Kurd bihata qedandin. Armanc ev bû. Lê komploya navneteweyî û sîstema îşkenceyê ya Îmraliyê ya yek kesî negihîştiye van armancên xwe.
Di van 13 salan de berde qedandina hêza siyasî ya Serokê PKK’ê, bandora wî hîn jî zêde bûye. Sekna wî ya îdeolojîk û siyasî hîn jî hatiye dawerivandin (rafîne bûye). Kesayeta wî gihîştiye asta zanatiyê. Hem wek rêxistin jiyankirinên xwe, hem jiyankirinên gelên Rojhilata Navîn ên ji dîrokê heta îro, hem jî kapîtalîzma ku îro ji bo mirovahiyê bûye wek civaka bi pençeşêr dahûrandiye, gihîştiye hişmendiyeke kûr, di şexsê xwe de hemû kêmasî, nebesî û paşverûtiyên mirovahî, gelên Rojhilata Navîn û Kurdan derbas kiriye. Mezinbûn û zanatiya wî jî ji vir tê. Hêza wî ya ku 13 sal in di sîstema Îmraliyê de li ber xwe dide jî ji vir tê.
Mirovên fikirdar ên mezin û zana tenê bi sekin û bi gotinên bi çend hevokan civakan bandor dikin. Sekin û her gotina Rêberê gelê Kurd jî di serî de Kurd hemû gelên herêmê bandor dike. Herî baş jî vê bandora wî dewleta Tirk dizane. Ji ber vê yekê tecrît di dema AKP’ê de zêdetir hatiye girankirin. Hevdîtin her tim bi hincetan hatine astengkirin. Wisa ku, pirtûk û kovar jî yeko yeko hatine dayîn. Jixwe her pirtûk û kovar jî nayên dayîn. Rojname her tim nayên dayîn, dema ku tên dayîn jî xeberên girîng tên jêkirin. Televizyon û derfetên din ên ku ji girtiyên din re tên dayîn jî li Îmraliyê nayên dayîn. Ev qedexe îspata hêza Rêberê gelê Kurd û ka çawa ji vê hêzê tê tirsandin e.
Rêberê gelê Kurd bi gotina “Ez di gorê de bim jî ez ê rola xwe bilîzim” xwedî kesayeteke çawan e bi awayekî wecîz îfade kiriye. Ev serpêhatiya jiyanê ya vê Rêbertiyê jî ji bo gelê Kurd û gelên Rojhilata Navîn di jiyanê de wek pirtûkeke rênîşê ye. Ev jiyan wê ji niha û pê ve jî Kurdan û gelên Rojhilata Navîn bandor bike. Tek rojek xwe, heta saniyeyek jiyana xwe jî ji bo jiyana xwe ya takekesî û armancên xwe xerc nekiriye, derbas nekiriye. Jiyaneke wî ya takekesî nebûye. Heta dema ku li derva bû jî beşeke jiyana xwe ya girîng di mekanên girtî de, bi şagirtên xwe re derbas kiriye. Li derveyî demên berdewamkirina jiyana xwe ya biyolojîkî hemû jiyana xwe daye eleqedarî û perwerdekirina mirovan. Jixwe jiyana wî ya rojane û sekna wî bûye xwedî taybetiyeke hînker.
Mirovên ji gel ên ku çûne li gel Rêbertiyê çend rojan mane jî ji pêkhatina şoreşa Kurdistanê û azadiya gelê kurd bawer kirine. Di şexsê vê Rêbertiyê de rastiya rêxistina ku xwe fedayî gel kiriye û xwe bi azadiyê kilît kiriye dîtine.
Di van rojan de bersiva herî mezin a ji hemû reşkirinên ji bo vê Rêbertiyê tên kirin re bê dayîn ev xet û çîroka jiyanê ye. Ger mirov pir pê ve tên girêdan û xwe feda dikin yê ku wan sewqî viya dike ev jiyan e. Dixwazî di girtîgehê de, dixwazî li derve, yek miroveke/î ku li rastiya xwe binihêre û li hember vê jiyanê fedîkar nebe, hesta wê/î ya berpirsiyariyê bilind nebe û nekeve nav lêgerîna wê bikaribe ji viya re çawa bibe bersiv nabe. Çawa ku gelek mirovên ciwan ên ku jiyana xwe feda kirine bi gotina “Xwezî ji canê me bêtir tiştekî me yê ku em bidin hebûya” vê rastiyê danîne holê.
Di demên borî de pirtûkeke bi navê “Li ser sifreya Rêbertî” derketibû. Di vir de yên ku derfet û şansê bi vê Rêbertiyê re mayîn û hevnasînê dîtibûn jiyankirin, dîtin û hestên xwe vegotibûn. Bêguman bi pirtûkekê jiyan û sekna vê Rêbertiyê nikare bê vegotin. Lê taybetiyên girîng ên şoreşgerek çawa dijî xwe dabûn vê pirtûkê. Bêguman belgeyên cuda yên ku Rêbertiyê vedibêjin hene. Jixwe ev Rêbertî bixwe jiyana xwe pir bi sadeyî û eşkerayî datîne holê.
Gelo di dîrokê de jiyanên wiha çiqas in? Herhal pir kêm in. Qala zanayên ku jiyana xwe bi pariyek û xirkayek an jî bi zeytûnekê bedewam kirine tê kirin. Di rastiya vê Rêbertiyê de jî, li derveyî berdewamkirina jiyana xwe ya biyolojîk a bi qasî ku derfeta xebatê bide, her kêliya xwe bi xebateke şoreşger a mezin re tije ye. Şêwaz, tempo û uslûba wî di awayê salan di rojekê de fetih bike de ye. Jixwe bi gotina “Ez bi vê şêwaz, tempo û uslûba xwe dijminên xwe vala derdixim û têk dibim.” rastiya di bin serfiraziya xwe de daniye holê.
Bersiva pirsa çima niha tecrîda giran tê pêkanîn di rastiya vê kesayetê de ye. Bêguman têkiliya Rêber Apo bi mirovên li der ve re, bi civak û hevalên wî re tune ye. Lê bandora wî ya li ser mirovan wek berê ye, heta ji ya berê jî zêdetir e. Derfeta ku mirovan rû bi rû perwerde bike tune ye, lê xwe hîn bi dawerivandinê bandor û hêza perwerdekirinê zêde dike. Ji ber vê yekê ji çend gotinên ku di heftê de dibêje jî ditirsin. Yan na çima tecrîteke wiha kêfî û dijmirovahî bê pêkanîn?
Lê çi jî bikin nikarin bandor û hêza tevgerikirina civakê ya vê Rêbertiyê bişkênin. Ew di hucreyeke tek kesî de be jî wê mirovan bandor bike û bike tevgerê. Ev hêza bandorkirinê bi kesayeta azadîxwaz û kûrbûna demokratîk, bi kesayeta dadî û azadîxwaziyê ve girêdayî ye; ji ber sedema civakîbûna têkoşîna şoreşger a ji çil salî derbas dibe û gihîştina wî ya şêwaz û uslûbeke civakî ye. Gelê Kurd li hember polîtîkaya tehdît û şantajê ya li ser Rêbertiyeke wiha ya ku bi taybetî jî şeş mehên dawîn tên meşandin pir bi hêrs e. Di valaderxistina polîtîkaya çewisandin û rizandinê ya dewleta Tirk a li Îmraliyê de bi biryar e. Weke her sal çawa bi fedakariyên mezin li vê Rêbertiyê xwedî derdikeve wê îsal jî xwedî derkeve. Tu çewisandin û reşkirin nikare vê xwedîderketinê asteng bike.
Armanca hêzên navneteweyî jî, dewleta Tirk jî, dijminên sondxwarî yên Apo jî rastiya Rêbertî ji ber çavê civakê dûrgirtin û cuda nîşandan e. Lê çi heye ku bi hêza Rêbertiyeke wisa re rû bi rû ye ku ne mimkun e ku ev hewldan encam bidin. Bi gotina wî bixwe: “Kirinên vê Rêbertiyê û PKK’ê ji bo gelê Kurd kirine xwedayên zalim ên mîtolojiyê jî nikarin înkar bikin.”
Huseyîn Alî
- Ayrıntılar
Ji dilê min wer tê, hema ez bibêjim armanca gerdûnê mîna ku azadî be. Min gelek caran ji xwe pirsiye gelo gerdûn li pey azadiyê ye. Li gorî min gelekî kêm e ku azadî bi tenê weke lêgerîneke kûr a civaka mirov were hesibandin; ez fikirîme ji sedî sed aliyekî xwe yê bi gerdûnê re elaqedar heye. Eger mirov li dualîteya perçik-enerjiyê weke hîmê bingehîn ê gerdûnê bifikire, bêyî ku xwe paşve bidim ez enerjiyê weke azadî destnîşan dikim. Ez bawer dikim ku perçika maddî jî pakêtoka enerjiyê ya di rewşa mehkûm de ye. Rohnî rewşeke enerjiyê ye. Ma gelo kes dikare înkar bike ku rohnî xwedî herikîneke pirr azad e? Kûantayên weke rewşa perçikê herî piçûk ê enerjiyê têne terîfkirin, di roja me ya îro de hema hema di ravekirina tevahiya pirrcuretiyê de weke hêmanekî bi mane têne dîtin û em jî tevlî vê yekê dibin. Belê, tevgera kûantûmî hêza afirîner a tevahiya pirrcuretiyê ye. Ez xwe nagirim û dibêjim, gelo Xwedayê timî mirov lê digere ev e. Dema ku tê gotin jor-gerdûn di karekterê kûantûmê de ye, ez dîsa bi heyecan dibim û dibêjim, dibe ku welê be. Dîsa ez xwe nagirim û dibêjim; gelo ji derve afirêneriya Xweda ji vê re tê gotin.
Bi ya min gelekî girîng e ku mirov di mijara azadiyê de egoîst û xweperest nebe û nekeve reduksiyonîstiya mirov. Ma kes dikare hilperîn û perpitîna heywanê di qefesê de ji bo azadiyê ji nedîtî ve bê? Li ber xwendina bilbil, senfoniya herî şaheser jî paşvemayî ye, ma vê rastiyê ji bilî azadiyê em dikarin bi kîjan têgînê rave bikin? Em hinekî din zêdetir pêşde biçin, ma bi tevahî deng û rengên gerdûnê azadiyê nayînin bîra mirovî? Koletiya herî kûr a pêşî û dawî ya civaka mirov jin e, ma hilperîn û perpitîna wê ji bilî gera li azadiyê, em dikarin bi kîjan têgînê rave bikin? Fîlozofên hûrûkûr ponijîne, weke mînak Spînoza, azadî weke derketina ji cehaletê û hêza maneyê şîrove kiriye, ma ev heman mabestê rave nake?
Ez naxwazim pirsgirêkê di nava naveroka wê ya bêserûbinî de bifetisînim, bêhnçikandî bikim. Herweha ez naxwazim pirsgirêkê weke rewşa xwe ya ‘mehkûmiyeta’ bi jidayikbûnê, bînim ziman. Ispata wê ev e: bi awayekî helbest nivîsandin gera li azadiyê ye, dîsa jî ji bilî çend hevokên ji bo bîranîna Prometheus, min hîç nivîsîna helbestê neceriband. Ew jî tê zanîn ji bilî îmaj û pêjnekê wêdetir maneyek xwe nîne. Lê belê ma kes dikare ji nedîtî ve bê ku ez bi awayekî dijwar li maneya azadiyê geriyame û daye ser şopa wê?
Dema ku em azadiya civakî dikin pirsgirêk, me ev destpêka kurt pêşkêş kir da ku em der barê kûrahiya mijarê de hişyar bikin. Me civak weke xwezaya zêdebûna mejiyê wê herî pêşketî terîf kiribû û ev yek ê der barê analîzkirina azadiyê de rohnîker be. Qadên mejî yên zêde pêşketî, qadên ji azadiyê re nazik in. Çi civakê xwe weke hêza mejî, çand û aqil zêde xurt kiribe, wê ewqasî xwe ji azadiyê re amade kiriye. Gotineke bi vî rengî di cih de ye. Dîsa civakekê xwe ji mejî, aqil û nirxên çandî çiqasî mehrûm kiribe yan jî mehrûm hatibe hiştin, ewqasî di nava koletiyê de ye. Ev jî vegotineke rast û di cih de ye.
Ez dema ku li ser mijara qebîleya Ibraniyan diponijim, timî du xisletên wan ên bingehîn di hişê min de dimînin. Ya pêşî, mehareta wan a di mijara pereyan de ye. Hukimraniya pereyan timî di destê xwe de digirin. Bi awayekî hosteyane dizanin ku bi vê dikarin dinyayê bi xwe ve girê bidin, heta hem di warê teorîk hem jî pratîk de baş bi vê yekê dizanin. Em dikarin ji vê re bibêjin, hukimraniya dinya maddî. Bi ya min a girîng a duyemîn e, ango hunerê hukim-raniya manewî baş bi cih tînin. Cihûyan pêşî pêxember, paşê jî ni-vîskar, di modernîteya kapîtalîst de jî her cure fîlozof, zanyar, hu-nermend û jinên xwe hema hema hukimraniyeke çandî ya manewî bi dîrokê re hemsal damezrandiye. Ji lewra gelekî di cih de ye ku mirov bibêje, bi qasî qebîleya Ibranî ti qebîle dewlemend û azad nîne. Eger em çend mînakan der barê serdema me de bidin, wê vê rastiyê bi zêdeyî piştrast bike. Bi giranî hêza hukimdarên rastî yên kapîtala fînansê yên hukim li ekonomiya global dikin bi koka xwe Ibranî ne, ango Cihû ne. Eger mirov di qada entelektuelî de çend navên Cihû bijimêre dikare van mînakan bide; di derketina felsefeya hemdem de Spînoza, di sosyolojiyê de Marks, di psîkolojiyê de Freud, di zanista fizîkê de Einstein. Eger em bi sedan teorîsyenên polîtîka, zanist û hunerê li van zêde bikin, bawer dikim ku wê der barê hêza entelektuel a Cihû de, fikrekê bide. Ma mirov hukimraniya Cihûyan a di cîhana entelektuel de dikare înkar bike?
Lê belê li rûyê din ê madalyonê, yên din ên dinyayê hene. Dew-lemendiya maddî û manewî, hukimranî û hêza aliyêkî di berdêla xizanî, bêhêzî û kerîbûna yên din de pêk tê. Ji lewra gotina navdar a Marks ji bo proleteryayê gotibû ji bo Cihûyan jî di cih de ye. Marks weha gotibû “Eger proleterya dixwaze xwe azad bike (bi gotineke din rizgar bike), ji bilî azadkirina tevahiya civakê çareyeke wî ya din nîne.” Tu dibêjî qey Marks li ser Cihûyan fikiriye û ev gotina xwe kiriye. Eger Cihû dixwazin ji azadiya xwe ango hêza xwe ya mane, dewlemendî û mejî piştrast bin, divê civaka dinyayê jî bi heman rengî dewlemend bikin û ji aliyê manewî ve hêzê bidinê, wekî din ti rêya wan nîne. Naxwe her tim dibe ku Hîtlerên nû li ser serê wan peyda bibin. Di vê çarçoveyê de, bi tenê heke mirov bi rizgariya civaka dinyayê û azadiya wê di zikhev de lê bifikire, rizgariya Cihûyan, ango azadiya wan mumkîn e. Ji bo Cihûyên ku ji mirovatiyê re gelek tişt bi ser xistine, ev wezîfeya herî bi anor û rûmet e, divê kes ji vê gumanê neke. Ji qirkirina xeternak a Cihûyan jî em dikarin fêhm bikin ku rûmeta manewî û dewlemendiya li ser cehalet û xizaniya yên din avabûyî, nirxeke xwe ya rastî ya azadiyê nîne. Ma-neya rastî ya azadiyê ku em dixwazin, ji cihêkirina em û yê din dibi-hure û xisleta wê ya ji aliyê her kesî ve bê parvekirin heye.
Em wexta sîstema şaristaniya navendî li ser bingehê azadiyê bigirin dest û binirxînin, em ê bibînin ku her diçe bi koletiyeke qatbiqatî tê barkirin. Koletî li ser sê qatan bi hêz û qehîm tê ava-kirin: Pêşî koletiya îdeolojîk tê avakirin. Di mîtolojiyan de xwedayên hukimran û xeternak têne avakirin, nexasim jî di civaka Sumer de ev yek balkêş e, û tê fêhmkirin. Qatê jor ê Zîggûratê weke mekanê xwedayên hukim li zêhnan dikin tê tesewirkirin. Qatê navîn biryar-geha rêveberiya polîtîk a rahiban e. Qatê herî jêr jî weke qatê xebat-karên cotkarî û zenaetkariyê yên dibezînin her suxreyê, amade ki-rine. Ev model heta roja me ya îro jî bi xwe neguheriye, bi tenê bi awayekî berfireh şax berdaye û belav bûye. Bi vî awayî hûnandina çîroka pênc hezar salî ya sîstema şaristaniya navendî, hûnandina dîrokê ya herî nêzî rastiyê ye. Ya rastî, ev rastiyek e ku weke ampîrîk çavdêriya wê tê kirin. Jihevderxistina zîggûratê, jihevder-xistina sîstema şaristaniya navendî ye; ango bi vî awayî sîstema dinyayê ya kapîtalîst a roja me ya îro li ser bingeha wê ya rastî tê danîn û ji hev tê derxistin. Bi awayekî kumulatîf misêwa pêşketina sermaye û desthilatdariyê rûyekî madalyonê ye, li rûyê din jî koletî, kerîbûn, birçîtî û feqîriyeke xeternak heye.
Em hê baştir fêhm dikin ka pirsgirêka azadiyê çawa kûr dibe. Sîstematîka şaristaniya navendî, heta civakê gav bi gav ji azadiyê mehrûm neke û negihîne asta civaka bûye kerî, nikare xwe dewam bike, nikare hebûna xwe biparêze. Di mentiqê sîstemê de çareserî, zêdetir pêkanîna amûrên sermaye û desthilatdariyê ye. Ev jî zêdetir feqîrî û kerîbûn e. Ji ber dualîteya di xwezaya sîstemê de pirsgirêka azadiyê evçend mezin bûye û bûye pirsgirêka bingehîn a her ser-demê. Me bê sedem qebîleya Cihûyan weke mînak nîşan neda. Mirov gelekî dikare jê hîn bibe. Tevahiya serdeman ji girîngiya xwe tiştek ji dest nedaye, ji lewra mirov dikare azadiyê jî koletiyê jî bi Cihûtiyê bixwîne.
Guftûgoyeke ji rêûresmê heye; gelo zêdetir pere yan jî serwext-bûn azadiyê pêk tîne. Di çarçoveya vê vegotina me de mirov dikare baştir li vê guftûgoyê serwext bibe. Pere heta weke amûrekî dane-heva sermayeyê ango bi rola desteserkerê berhem û nirxê zêde rabe, wê timî amûrekî koletiyê be. Ji ber ku pere ji bo xwediyê xwe jî bang li tevkujiyan dike di warê azadiyê de amûreke bawerî pê nabe û kes nikare pişta xwe pê girê bide. Pere bi rola perçikê maddeyê yê dijberê enerjiyê ye, radibe. Mirov dikare bibêje, serwextbûn her tim zêdetir nêzî azadiyê ye. Serwextbûn li rastiyê, her tim pêşiyê li azadiyê vedike. Ji ber vê yekê ye ku serwextbûn her weke herikîna enerjiyê tê terîfkirin.
Eger mirov azadiyê weke pirrbûn, cihêwazbûn û pirrcurebûna di gerdûnê de bide naskirin, wê di diyarkirina exlaqê civakî de jî ra-vekirinê hêsan bike. Hebûneke di hinavê xwe de zimnî be jî pirrbûn, cudabûn û pirrcuretiyê hilgire, jêhatbûna hebûneke bi aqil a dikare hilbijêre tîne bîra mirov. Lêkolînên zanistî piştrast dikin ku aqlekî nebatan ber bi pirrcuretî û cihêrengiyê ve dibe, heye. Pêkhatinên di şaneyeke zindî de, heta niha ti fabrîkeyeke bi destê mirovî çêbûyî nikarîbû pêk bîne. Belkî bi qasî Hegel em nikarin behsa mejiyê gerdûnê (Geist) bikin. Lê dîsa jî mirov behsa tiştekî mîna mejiyê di gerdûnê de bike divê bi temamî weke tiştekî tewş neyê dîtin. Ji bilî mejiyê hebûnê, em cihêwazbûnê nikarin bi vegotineke din bînin ziman. Pirrbûn û pirrcuretî timî azadiyê bi bîra mirov dixin û dibe ku ev jî ji çipîskên ji mejiyê hebûnê diçin e. Bi qasî ku tê zanîn, mirov dikare insên weke hebûna herî bi aqil a gerdûnê bide nasîn. Baş e, mirov ev mejî û aqilê xwe çawa girtiye? Ji aliyê zanistî ve jî (fizîkî, biyolojîk, psîkolojîk û sosyolojîk) min mirov weke xulaseyeke gerdûnê dabû naskirin. Di vê danasînê de mirov weke kombûneke aqilê gerdûnî tê terîfkirin. Ji lewra di gelek ekolên felsefîk de jî mirov weke makêteke gerdûnê hatiye pêşkêşkirin.
Asta mejî û nermbûna wî di civaka mirov de bingehê rastî yê avakirina civakî pêk tîne. Di vê çarçoveyê de mirov azadiyê weke hêza avakirina civakî bide nasîn, di cih de ye. Em dizanin ku ji ko-mên mirov ên pêşî û vir ve ji vê re helwesta exlaqî hatiye gotin. Hin-gê exlaqê civakî bi tenê bi azadiyê pêkan e. Ya rastî, azadî çavkaniya exlaq e. Em dikarin exlaq weke rewşa azadiyê ya hişk, rêûersma wê yan jî rêzika wê bi nav bikin. Eger hilbijartina exlaqî çavkaniya xwe azadî be, û mirov têkiliya azadiyê bi mejî, serwextbûn û aqil re li ber çav bigire, mirov dikare exlaq weke serwextbûna kolektîf a civakê (wijdan) destnîşan bike û ev jî tê fêhmkirin. Di vê çarçoveyê de ji exlaqê teorîk re gotina etîk, bi vî awayî dikare maneyeke xwe hebe. Ji bilî bingehê exlaqî yê civakê, em nikarin behsa etîkekê bikin. Bêguman ji ezmûnên exlaqî mirov dikare felsefeyeke hê bi tesîrtir a exlaqî ango etîkê derxîne. Lê etîka lihevçêkirî nabe. Tê zanîn di vê mijarê de jî E. Kant gelekî hewl daye. Mirov dikare fêhm bike ka Kant çima ji aqlê pratîk re etîk gotiye. Di heman demê de exlaq weke hilbijartineke azadiyê û îmkana wê şîrove kiriye, ev fikra wî jî ji bo roja me ya îro hê di cih de ye.
Têkiliya azadiyê bi polîtîkaya civakî re, rewşeke xuya ye. Qada polîtîk ew qad e ku herî zêde aqilên pêşbîn li ser wê pevdiçin û hewl didin encamê bigirin. Bi awayekî din, mirov dikare wê weke qada ku têde kirdarên beşdar xwe bi rêya hunerê polîtîk azad bikin, bide naskirin. Her civaka nikare polîtîka civakî pêşde bibe, divê baş zanibe ku berdêla vê yekê bêpar mayîna ji azadiyê ye û fatûra vê wê li wê were birrîn. Mezinahiya hunerê polîtîkayê bi vî awayî derdikeve pêşiya me. Her civaka (klan, qebîle, qewm, newete, çîn û heta amûrên dewlet û desthilatdariyê) nikaribe polîtîkaya xwe pêşde bibe mehkûmê têkçûnê ye. Jixwe pêşdenebirina polîtîkayê tê maneya nasnekirina wijdanê xwe, berjewendiyên xwe yên heyatî û nasnameya xwe. Ji bo civakekê ji vê têkçûn û ketinê xedartir têkçûn û ketin nîne. Ji bo civakên bi vî rengî, bi tenê dema ji bo wijdanê xwe yê kolektîf, nasname û berjwendiyên xwe rabûn ser piyan, bi gotineke din wexta ketin nava têkoşîna polîtîkayê, xwesteka azadiyê mewzûbehs e. Xwestekên azadiyê yên bêyî polîtîka, xwexapan-dineke bi tehlûke ye.
Ji bo têkiliya azadî û polîtîkayê neyê berevajîkirin, cudahiya wê ya bi polîtîkayên (mirov bibêje bêpolîtîkatî rastir e) desthilatdarî û dewletê re bi nazenînî û bi baldarî were xêzkirin. Amûrên desthilat-darî û dewletê, ji bo karê xwe dikarin xwedî taktîk û stratejî bin, lê bi maneyeke rastî polîtîkayên wan çênabin. Jixwe desthilatdarî û dewlet bi xwe kengî înkara polîtîkayên civakî pêkanîn, di wê qonaxê de bi gewde dibin. Li nuqteya polîtîka diqede, avahiyên desthilatdarî û dewletê dikevin dewreyê. Desthilatdarî û dewlet têne maneya cihê gotina polîtîk diqede ango azadî bi dawî dibe. Li wê nuqteyê bi tenê îdarekirin, guhdarîkirin, ferman dayîn û ferman girtin heye; qanûn û rêzikname hene. Her desthilatdarî û dewlet aqlekî hişkbûyî, qeşagir-tî ye. Hêza xwe jî bêhêziya xwe jî ji vê xisleta xwe digirin. Naxwe qadên desthilatdarî û dewletê nabin qadên mirov lê li azadiyê bigire, azadiyê bi dest bixe. Hegel, dewlet weke qada rastî ya azadî lê pêk tê pêşkêş kir û ev jî bingehê tevahî avahî û fikrên tehekumkar ên modernîteyê pêk tîne. Ma ne faşîzma Hîtler di vî warî de mînakeke sereke ye, nîşan dide ev fikir dikare rê li ber çi veke. Heta têgihiştina sosyalîzma zanistî ya Marks û Engels pêşengiya wê kirin, desthilatdarî û dewlet weke amûrên bingehîn ên avakirina sosyalîz-mê dîtin û bêyî haya wan jê hebe, bi vî awayî derba herî xedar li azadiyê ango li wekheviyê dan. ‘Çiqas dewlet ewqas hindik azadî’ haya lîberalan zêdetir ji vê gotinê heye. Sedema serketina wan jî ev pêşbîniya wan e.
Desthilatdarî û dewlet weke amûrên tehekumkariyê, li gorî naverok û cewherê xwe, ji bilî nirx û berhemên zêde yên deste-serkirî ango ji cureyekî cuda yê sermayeya komkirî, ti maneyeke xwe ya din nîne. Sermaye dewletdar dike, dewletdarî jî sermayedar dike. Heman xusûs ji bo her cure amûrên desthilatdariyê di cih de ne. Qada polîtîk a civakî çiqasî rê li azadiyê veke, qadên desthlatdarî û dewletê jî ewqasî azadiyê diqedînin. Belkî avahiyên desthilatdarî û dewletê gelek kesan, koman û neteweyan bêtir dewlemend û azad bikin. Lê me di mînaka Cihûyan de dît ku ev bi tenê di berdêla kolekirin û xizankirina civakên din de pêkan e; dawiya vê jî ji şeran heta qirkirinan her cure hilweşandin û kavilkirin e. Di sîstema dinya kapîtalîst de zirar û ziyana herî mezin li Polîtîkayê bûye. Di tevahiya dîrokê de mirov dikare di vê qonaxê de ku asta herî bilind a sîstema şaristaniya navendî ye, behsa mirina bi rastî ya polîtîkayê bike. Ji lewra bi qasî ku mirov nikaribe bi ti serdeman re bide berhev di serdema roja me ya îro de qedandina polîtîkayê pêk tê. Çawa ku qedandina exlaqî weke qadeke azadiyê fenomeke roja me ya îro ye, ji wê gelekî zêdetir qedandina qada polîtîk di rojevê de ye. Ji lewra eger em azadiyê dixwazin, divê pêşî em weke wijdanê kolektîf ê civakê exlaq û weke aqlê hevpar polîtîkayê, ji hemû aliyan ve û bi hêza xwe hemûyî ji nû ve rakin ser piyan û kêrhatî bikin, wer xuya dike ku ji bilî vê jî ti çareya me nîne.
Têkiliyên di navbera azadî û demokrasiyê de hê zêdetir tevlîhev in. Kîjan çavkaniya kîjanê ye, ev nuqte her cihê guftûgoyê ye. Lê bi hêsanî em dikarin bibêjin, têkiliya zêde ya herduyan hevdu xwedî dikin. Bi qasî ku em bi azadiyê ve girêdayî li polîtîkaya civakî difiki-rin, em dikarin ewqasî jî bi demokrasiyê ve girê bidin. Rewşa herî berbiçav a polîtîkaya civakî, siyaseta demokratîk e. Ji lewra mirov dikare siyaseta demokratîk weke hunerê rastî yê azadbûnê terîf bike. Heta mirov siyaseta demokratîk nemeşîne, bi giştî civak, bi taybetî jî her gel û kom ne dikare polîtîk bibe, ne jî mirov dikare bi rêya polîtîk wan azad bike. Siyaseta demokratîk ji bo hînbûna azadiyê û bi cihanîna wê, dibistana rastî ye. Karûbarên polîtîk çiqasî kirdarên demokratîk biafirînin, siyaseta demokratîk jî civaqê ewqasî polîtîk dike ango azad dike. Eger em polîtîkbûnê weke şêweyê sereke yê azadbûnê qebûl bikin, divê em baş zanibin ku em her civakê çiqasî polîtîk bikin, em ê ewqasî jî karibin azad bikin, berevajiyê wê jî em civakê çiqasî azad bikin, em ê zêdetir jî wê polîtîk bikin. Bêguman di serî de çavkaniyên îdeolojîk, gelek qadên civakî hene ku azadî û polîtîkayê xwedî dikin. Lê bi awayekî bingehîn ên hevdu xwedî dikin û derdixin holê weke du çavkaniyên bingehîn azadî û polîtîka civakî ye.
Bi pirranî têkiliya wekhevî û azadiyê tê tevlîhevkirin. Lê ya rastî, bi qasî têkiliyên wê yên bi demokrasiyê re têkiliyên di navbera herduyan de tevlîhev û bi pirsgirêk in. Em carinan dibînin ku dema azadî berdêlê dide wekheviyeke tam pêk tê. Gelek caran tê destnîşankirin ku herdu bi hev re nabin, yek divê tawîzê bide. Herweha tê diyarkirin ku azadî jî weke berdêl, divê carnan ji wek-heviyê tawîzê bide.
Eşkerekirina cudahiya di navbera herdu têgînan ango xwezaya herdu fenomenan de ji bo rast diyarkirina pirsgirêkê hewce dike. Têgîna wekheviyê zêdetir bêjeyeke huqûqî ye. Bêyî ku cudahiyê bixe navbera ferd û koman, parvekirina heman heqî ferz dike. Lê cudahî û cihêwazî bi qasî gerdûnê xisleteke bingehîn a civakê ye. Cudatî têgîneke welê ye, li parvekirina heq a heman cureyî girtî ye. Wek-hevî kengî cudahiyan esas bigire, dikare manedar bibe. Yek ji sedemên herî girîng ên serneketina têgihiştina wekheviyê ya soysa-lîzmê ew bû, hesabê cudatiyê nekir, nedît. Ev jî yek ji sedemên girîng bû ku dawiya wê anî. Dadeke rastî, kengî bi têgihiştineke wekheviyê ya cudatiyan bike bingeh, rabe dikare pêk bê.
Em wexta tespît dikin ku azadî bi têgîna cudabûnê ve gelekî girêdayî ye, kengî wekhevî bi cudabûnê ve were girêdan, dikare girêdaneke manedar bi azadiyê re pêk bê. Pevgirêdana azadî û wek-heviyê, yek ji hedefên bingehîn ê polîtîkaya civakî ye.
Nabe ku li vir em behsa guftûgoya di navbera têgîna azadiya ferdî û kolektîf de nekin. Hewl tê dayîn ku van herdu kategoriyan weke azadiya negatîf û ya pozîtîv jî bidin naskirin. Ji lewra danasîna têkili-ya di navbera van herdu kategoriyan de hê jî girîng e. Modernîteya kapîtalîst a azadiya ferdî (azadiya negatîf) rakir pêdarê, bêguman ev yek di berdêla zirardaneke mezin a kolektîvîzma civakê de pêk anî. Gelekî girîng e ku mirov tespît bike, azadiya ferdî ya roja me ya îro polîtîkaya civakî herî kêm bi qasî diyardeya desthilatdariyê diqedîne. Rohnîkirina rola ferdparêziyê di hilweşandina civakê de, nexasim di înkarkirina exlaq û polîtîkayê de ji bo guftûgoyên azadi-yê, pirsgirêka herî girîng e.
Civaka bi ferdparêziyê hatibe atomîzekirin ti taqeta wê namîne, ji bo ku li ber amûrên sermaye û desthilatdariyê rabe. Wexta em vê dibêjin, em baştir dikarin rîska kansêrbûna pirsgirêka civakî fêhm bikin. Eger mirov ferdparêziya civakî weke çavkaniyeke bingehîn a azadî û polîtîkaya civakî diqedîne destnîşan bike, ev yek dikare ji bo gavavêtineke manedar zemîn pêşkêş bike. Bêguman em li vir fer-dîtiyê nakin mewzûbehs, em guftûgo nakin ku ferdîtî pêdiviyek e. Ya tê guftûgokirin ferdparêziya îdeolojîk e, lîberalîzm e, ev ferdparê-ziya tê îdealîzekirin, azadî û polîtîkaya civakî diqedîne.
Jixwe di vê rewşê de me azadiya kolektîf guftûgo kiriye. Em divê bi girîngî diyar bikin ku ji bo pêkhatina azadiya bi rastî bi qasî fer-dîtiyê, pêwîst e ku her cure kom (qebîle, qewm, netewe, çîn, pîşe û hwd.) nasnameya xwe diyar bike, berjewendiyên xwe tedarik bike û xwedî li ewlekariya xwe derkeve. Hingê li ser van hîman em dikarin behsa azadiyên ferdî û kolektîf ên di nava ahengekê de xwe gihan-dibin nîzama civakeke azad a omptîmal bikin. Herçiqasî weke qut-bên dijber hatibin terîfkirin jî di navbera azadiyên lîberalîzmê bi maneya ferdparêziyê rakirin pêdarê û azadiyên sosyalîzma pêkhatî bi navê kolektîvîzmê rakirin pêdarê de wekheviyeke xurt heye û ev yek jî bi ceribandina sedsala 20. derketiye holê. Herdu jî ji aliyê lîberalîzmê ve weke alternatîf hatine danîn. Wexta ku em bibêjin dekûdolaba dewletgirî û taybetîkirinê bi heman destî tê gerandin, hingî xusûsa em dixwazin rave bikin jî wê baştir bê fêhmkirin.
Piştî sedsala 20. zirar û ziyana mezin a ferdgirî (lîberalîzma hov) û modelên kolektîvîzmê (sosyalîzma firewnî) yên hatin ceribandin derketin holê, pirr baş eşkere bûye ku civaka demokratîk ji bo lihevanîna azadiyên ferdî û yên kolektîf zemînê herî çê pêşkêş dike. Em dikarin diyar bikin ku civaka demokratîk bi qasî ku balansa azadiyên ferdî û kolektîf pêk tîne, bi têgihiştineke wekheviyê ya cudahiyan esas digire radibe û mirov dikare bibêje ku di pêkanîna vê têgihiştinê de jî rejîma polîtîk civakî ya herî di cih de ye.
Rêber APO
- Ayrıntılar
Em dikevin sala çardehemîn a komploya navneteweyî ya ku li hember Rêberê gelê Kurd Abdullah Ocalan wek êrîşeke bi plan hatiye pêşxistin. Bi lêkolîneke zêde û berxwedaneke berfireh a sêzdeh salan rastiya komployê bi hemû aliyên xwe bi giranî hatiye ronîkirin. Tê fêmkirin ku di sala çardehemîn de jî wê ev hewldan berdewam bikin û ji bo sîstema Îraliyê bi tevahî tune bikin berxwedana gelê Kurd wê bi awayekî hîn bi hêz û berfireh bi pêş bikeve.
Niha, di ketina saleke nû ya komployê û têkoşîna bi komplo yê re de em hin zanînên bingehîn teze bikin wê bi feyde be. Wekî tê zanîn, komploya navneteweyî, roja 9’ê cotmeha 1998’an Rêberê gelê Kurd Abdullah Ocalan ji Sûriyeyê derxistibûn dest pê kiribû û 15’ê sibata 1999’an ji Kenyayê revandibûn û biribûn Îmraliyê bûye wek sîstemek.
Mebesta êrîşa komploya navneteweyî Rêberê gelê Kurd Abdullah Ocalan e. Armanca komployê fizîkî an jî ji aliyê îdeolojîk û siyasî ve Rêber Abdullah Ocalan tasfiyekirin e. Ji 9’ê cotmeha 1998’an heta 15’ê sibata 1999’an bi kê lêdaye neyê zanîn tunekirina fizîkî esas hatiye girtin, ku ev bi ser neket ji 15’ê sibata 1999’an hata 11’ê rêbendana 2000’î bi rêbaza dardakirinê tunekirin hatiye pêşdîtin, ku ev jî bi ser neket ji 11’ê rêbendana 2000’an heta dawiya 2002’yan di bin sîstema îşkenceyê ya Îmraliyê de bi polîtîkaya rizandinê ya ku li demê belav kirine xwestine tunekirina îdeolojîk û siyasî pêk bînin. Dema ku ji wê jî encam nehat girtin bi tasfiyekariya hundirîn a di salên 2003 û 2004’an de hat ferzkirin xwestine rêxistinê belav bikin û tunekirina îdeolojîk û siyasî bi ser bixin. Piştî ku ev hemû hewldan encama tasfiyekirina Rêber Abdullah Ocalan dernexistin ji 23’yê tebaxa 2005’an û vir ve jî êrîşa bi tevahî tunekirin û tasfiyeyê tê meşandin.
Aliyê stratejîk a plana komploya navneteweyî wiha ye: bi tunekirina Rêber Abdullah Ocalan tasfiyekirina PKK’ê, bi tasfiyekirina PKK’ê jî qirkirina Kurd bi ser xistin! Her wiha êrîşa komploya navneteweyî ya plankirî, êrîşeke sîstema qirkirina gerdûnî ya ku înkar û tunekirina Kurd pêş dibîne ye. Tunekirina Rêberê gelê Kurd û PKK yên ku li ber serfiraziya qirkirina Kurd asteng in tê armanckirin. Naxwe komploya navneteweyî êrîşeke sîstema kapîtalîst a gerdûnî ya ku hebûna gelê Kurd û mafên wan ên demokratîk înkar dike ye.
Ji vê derê tê fêmkirin hêzên ku komployê birêxistin dikin, bi rê ve dibin û tevlî bûne kî ne. Li gorî ku komplo êrîşeke kapîtalîzma gerdûnî ye yên ku wê rêxistin dikin û bi rê ve dibin jî rêberên vê sîstemê ne. Çawa ku komployê DYE, Îngîltere û tifaqa Îsraîl rêxistin kirine û bi rê ve birine ji aliyê wan bixwe ve hatiye îtirafkirin. Tevî vana di asteke navneteweyî de, di pêkhatina komployo de tevkariya rêveberiya demê ya Elmanya û Fransayê, partiya Berlisconî ya Îtalyayê, rêveberiya Yeltsîn û Prîmakov a Rûsyayê, li Yewnanîstanê rêveberiya Sîmîtîs pir çêbûye. Li herêmê jî tevkariya rêveberiya Husnu Mubarekê fîrewnê dawî yê Misrê pir çêbûye. Tevkariya rêveberiya demê ya Komara Tirkiyeyê jî, di asta bicîanîna daxwaziyên DYE’yê û gardiyantiyê de ye. Zeîfiya wan a di pirsgirêka Kurd de fersend dîtin û komplo wek berê aşê kirin stûyê rêveberiya Tirkiyeyê. Bulent Ecevîtê Serokwezîrê demê yê ku di kêliyekê de ber di stûyê xwe de dît, heta mir jî got ku sedema vî tiştî fêm nekiriye.
Di pêkhatina komploya 15’ê sibatê de zeîfiyên rêxistinî û nebesiyên di pêkanîna xetê de jî roleke girîng leyîstiye. A din jî berpisiyarên karên derve yên Yewnanîstan, Rûsya û Ewrûpayê yên dema komployê û tasfiyekariya 2003 û 2004’an wek dûvikên hundir ên komploya navneteweyî xebitîne.
Wek ku tê dîtin, komploya navneteweyî êrîşeke bi tevahî ya pratîk û siyasî ya ku înkar û tunekirina hebûna Kurd dike armanc e. Ev êrîşa xetere, sêzdeh sal in bi têkoşîneke berxwedanê ya bi lehengî vala tê derxistin û tê binxistin. Di vê têkoşînê de divê di serî de mirov berxwedana mezin a Rêberê gelê Kurd Abdullah Ocalan û awayê berxwedana wî ya ku encam dide bibîne. Dixwazî di astengkirina komplo û dardekirinê de, dixwazî di valaderxistina sîstema îşkenceyê ya Îmraliyê de barê esasîn li ser milê Rêber Abdullah Ocalan bû û li hember komployê di berxwedanê de pêşengtiyê kir ku ev bênîqaş e. Ji vî aliyî ve divê mirov rastiya berxwedana Îmraliyê ya ku ji gencîneya berxwedanê ya mirovahiyê re tevkariyeke mezin îfade kiriye rast û bi hemû aliyên wî ve bikaribe fêm bike.
Li derve yên ku ev berxwedana bi lehengî ya Rêber Abdullah Ocalan a li hember komployê berdewam kiriye berxwedana fedaî ya bi şîara “Hûn nikarin Roja me tarî bikin” bûye. Bi sedan heta bi hezaran şehîdên leheng ên vê berxwedana ku gelê Kurd ji heft heta heftê saliya xwe tevlî bûne hene. Ev xeleka ji agir e ku ev lehengên dîrokî li dora Rêber Abdullah Ocalan çêkirine komplogeran tirsandiye û Rêberê gelê Kurd parastiye.
Vaye wiha yekîtiya berxwedana gel û Rêbertiyê ya ku di asta herî bilind de pêk hatî, bûye hêza bingehîn a ku komployê binkeftî kiriye. Li ser vî esasî wekî ku tunekirin bi rêbazên komploger vala hatiye derxistin, êrîşkariya dardekirinê jî karibûye bê şikandin. Rêber Abdullah Ocalan, van hemûyan bi nûbûna li ser bingeha guhertina paradîgmayê bi pêş xistiye û zayîna Rêberî ya sêyemîn bi ser xistiye. Bi vî awayî çawa ku demokratbûna sexte ya hikûmeta Ecevît vala derxistiye, zanibûye îslamparêzî û gelparêziya sexte ya hikûmeta AKP’ê jî vala derxe. Tasfiyekirina îxaneta hundirîn û tasfikariyê, li hember êrîşa bi tevahî ya ku AKP’ê bi pêş xistiye hêza berxwedanê ava kiriye. Îro ev berxwedan ji Îmralî heta Amedê, ji çiyê heta derveyî welat di her qadê de wek têkoşîneke bi tevahî berdewam dike.
Tu mînakeke êrîşa komploya navneteweyî ya ku li ser Rêberê gelê Kurd Abdullah Ocalan hatiye pêşxistin tune ye. Ji ber ya ku êrîşa komploger derxistiye, tu mînakeke sîstema tunekirin û înkarkirina gelê Kurd jî tune ye. Her wiha berxwedana li hember komploya Gladîo ya navneteweyî jî bêmînak e. Têkoşîna ku li ser vî esasî tê dayîn, çawa ku sêzdeh sal in li Kurdistan û Tirkiyeyê pêşketinan diyar dike, li ser şerê dinyayê yê sêyemîn ê li Rojhilata Navîn jî heta bibêjî bandorker e. Berxwedana Îmraliyê sêzdeh sal in ku dibe xewna bi tirs a gelek hêzî.
Jixwe di nav bûyereke ev qas mezin û bandorker de yek jî yên ku jê dixwin hene. Tê zanîn ku destpêka komploya 9’ê cotmeha 1998’an bi Peymana Washingtonê ya di 17’ê êlûna 1998’an de hatiye dayîn. Êrîşên komploger ên ku li ser vî esasî hatine pêşxistin û berxwedana dîrokî ya li hember viya pêş ketî, ji aliyekî ve asta zanîna azadiya gelê Kurd û rêxistina wî derxistiye hole, wek bandoreke din jî hinekan aniye cihên wisa ku wê di xewnên xwe de jî nebînin. Di vê çarçoveyê de hinek karibûne ji Bexdayê re bibin Serok jî. Ango “Prîma Apo û PKK’ê” pere kiriye.
Niha di sala sêzdehemîn û di ketina sala çardehemîn de AKP hewl dide ku komployê nû bike an jî bi planên nû bimeşîne. Ango dixwaze konsepta şerê taybet a bi tevahî bi hemû aliyan ve pêk bîne. Ev jî “Prîma Apo û PKK’ê” hîn jî mezin dike û hin teyrê beratexwer bi awayekî hîn êrîşkar dike nav liv û tevgerê. Li ser vî esasî ku hinek ji Bexdayê re bûn Serok ev îştaha hinekan jî vedike. Wiha hinek ji aliyê medya û Komisyona Meclîsa Gel a Mezin a Tirkiyeyê ve (TBMM) îtîbar dibînin dixuyê ku wê wan heta xwe wendakirinê bibe. Lê rola wan di asta piyonê şerê taybet ê psîkolojîk de ye.
Gelê Kurd çawa ku komployê ji hev de xist, di jihevdexistin û naskirina ajanên komployê de jî zehmetî nakişîne. Ya din jî hêrsa mezin a ku ev tevgerên bêoxir diafirîne, li hember komployê têkoşîna sala çardehemîn a gelê Kurd wê hîn bi hêz bi pêş bixe nîşan dide. Hem jî di bingeha “ji Rêber Abdullah Ocalan re azadî” de!...
Selahattîn ERDEM
- Ayrıntılar
Ji ber ku hevdîtinên bi Rêberê Gelê Kurd Birêz Abdulah Ocalan re ev şeş meh in tên astengkirin û li hemberî Kurdê azad bi awayekî sîstematîk êrîş hene, li dijî hikûmeta AKP’ê nerazîbûn çêdibin. Li hemû zîndanên Bakurê Kurdistanê û Tirkiyeyê grevên birçîbûnê hene. Li hinek zîndanan girtiyên azadiyê bedena xwe didin ber agir. Di nava civakê de jî nerazîbûn heta astekê hene. Ev hemû tiştekî didin diyarkirin: Li Kurdistan’ê rewş awarte ye. Li cihekî nerazîbûn hebin, ev tê wê wateyê ku li wê derê pirsgirêk hene. Baş e, niha pirsgirêka ku tê jiyîn çi ye?
Di rastî de pirsgirêka ku Kurd niha dijîn dîsa wekî ya berê pirsgirêka hebûn û tunebûnê ye. Hewldanên desthilatdaran ji bo tunekirina Kurdan her hebûn. Û li kêleka vê, hewldanên Kurdan ên ji bo hebûn û azadiyê jî her hebûn. Di nava vê dîrokê de dema herî gur dema esareta Rêberê Gelê Kurd bû. Û ev pêvajo bi awayekî pir xurt niha jî didome. Piştî demekê dagirkeriyê ferq kir ku Kurd tune nebûn û nabin. Em bihêlin tunebûnê, her ku diçe xwe xurt-tir dikin. Dîsa piştî demekê Kurd jî dîtin ku dewleta dagirker dev ji polîtikayên xwe yên tunekirinê bernedaye. Ji bo vê jî her du aliyan xwe li hemberî hev tûj kirin. Vaye, çavkaniya awartebûna rewşa niha ev e.
Di dema esareta Rêberê Gelê Kurd de konjonktura derve û ya îro wekhev e. Di wê demê de sîstema modernîteya kapîtalîst hêza xwe kir yek û hewl da ku PKK’ê tune bike. Rêberê Gelê Kurd di vê çarçoveyê de hate dîlgirtin. Baş e, di roja me ya îro de gelo di vê konjonkturê de guhertin heye yan na? Îro jî ji bo PKK, Kurdê azad û Serokatî tune bibe, çi ji destê sîstema kapîtalîst tê dikin. Pêşengên modernîteya kapîtalîst YE û DYE hêzên herêmî jî digirin cem xwe û bi awayekî pir aktîf di pêvajoya tunekirina PKK’ê de cih digirin. Di vê çarçoveyê de mirov dikare bêje, konjonktur neguheriye.
Gelo di konjonktura li hundir de guhertin heye yan na? Ji pêvajoya sala 1999’an hikûmeta ANAP-MHP û DSP’ê derket. Kar û barên vê hikûmetê ji bo tunekirina gelê Kurd karkirin bû. Baş e, îro di kar û barên hikûmetê de guhertin heye? Mirov dikare bibêje di tevahiya dîroka Komara Tirk de hemû hikûmet ji bo tasfiyekirina Kurdan tevgeriyane. AKP jî ji bo xeta Kurdê azad tasfiye bike, ji alî hêzên navnetewî ve hate amadekirin û bû îqtîdar. AKP’ê bi pratîka xwe îspat kir ku ji hemû hikûmetên beriya xwe zêdetir dijmin, xwînxwar û êrîşkar e û di tasfiyekirina Kurdan de bibiryar e. Ev jî eşkere dike ku konsepta tasfiyekirina hikûmetan berdewam dike û konjonktura hundir jî neguheriye.
Dîsa di sala 1999’an de pêşengên modernîteya kapîtalîst xayînên Kurdan hemû civandin. Ev hêz li bendê bûn ku PKK tune be. Di rewşeke bi vî awayî de wê li ser nirxên ku bi têkoşîna PKK’ê derketine holê, siyaset bikirina. Wê bigotina ‘nûnerên gelê Kurd em in, bi me re rûnên…’ Em dîqet bikin di roja me ya îro de jî, ew kesên ku tenê qalikê wan Kurd e, di cewher de tu têkiliya wan bi Kurdayetiyê re tune ye, yên ku şeref û rûmeta xwe firotine û li ber deriyê dijmin diewitin gelê xwe, tên komkirin û pêşiya wan heta dawiyê tê vekirin. Di vê noqteyê de jî konsept heman e. Di her duyan de jî tişta ku dixwazin pêş bixin ev e: Kurdê/a ku xwe teslîmî sîstema kapîtalîst kiriye û li gorî berjewendiyên wan tevdigere avakirin e.
Em bala xwe bidinê, konjonktura wê demê û ya îro ji pir milan ve dişibe hev. Tiştên ku îro diqewimin berdewamiya wê demê ne. Baş e, tişta ku hatiye guhertin çi ye? Rewşa PKK’ê û rewşa gelê Kurd e.
Wê demê PKK’ê Serokatiya xwe esîr dabû. PKK di parastina Serokatiya xwe de binketibû û li ser vî esasî îradeya PKK’ê şikestibû. PKK lewaz ketibû. Di halê heyî de PKK’ê pêşiya xwe nedidît û hewl dida ku xwe komî ser hev bike. Qey îro rewşa PKK’ê ev e? Na! Di roja me ya îro de PKK ji wê rojê qat bi qat xurt-tir e. PKK di milê gêrîla de ji wê demê xurt-tir e. PKK di milê felsefeya jiyanê de ji wê demê xurt-tir e. PKK di nava gel de ji wê demê zêdetir birexistinkirî ye… Bi kurtasî mirov wexta wê demê û îro tîne ber hev, dibîne ku derfetên serkeftinê yên PKK’ê îro, ji wê demê qat bi qat zêdetir e.
PKK îro bi rihetî dikare şerê gel ê şoreşgerî bi ser bixe. PKK îro dikare di şerê ‘hebûna xwe parastin û azadiya xwe bidestxistinê’ de bi ser keve. Ev, ne propaganda ye, rastiyek e. Lê, ji bo PKK bi ser keve tiştek pêwîst e. Ruhê 1999’ê divê. Hêrs, kîn û nefreta li dijî dagirkeriyê divê. Cesareta ji tirsa tunebûnê tê divê. Bi kurtasî derxistina potansiyelê divê.
Xebat ANDOK
- Ayrıntılar
Ez li haveynê agirê Promethausê dîroka winda digerim..
Hey Promethaus, haveynê agirê winda bide min... Bide min ku, destanê tew biqîrim û di ple û bergên daristanên Çiyayên Zagrosê de, bi nîgarkêşiyek Xwedawendî neqiş bikim. Tu di kîjan çavkaniya neftê de hatiye veşartin Ey Promethaus?
Tu di kîjan boriyên erdgaza di ser singûberê min de haitine dirêjkirin de hatiye veşartin? Tu, di kîjan kûlkeserê de, di kîjan birîna dîrokê de, di talangeriya dgairkerî de hatiye kuştin?
Hey Promethausê dîroka winda, ez di sê danên rojê de tême kuştin.
Li Imralî, haitme zincîr û lele kirine.
Dîse jî, ez kîna jiyana bi rûmet diqîrim û dibêjim: Ez agir im,
Ez mîratzadeyên dîroka qedîm im, di haveynê rojê de rûniştî me, di bedena malzaroka erdê de tirşûtovûbizrî me, dikelim, difûrim... Di kolaneke Deh Malikan de, li baxçê Nuhê Kal, bi hêviyeke tejî stêrik, bi reng û şemala evîneke birçî katdayî me.
Di bedena min de, heeey Promethaus:
Gul pişkivî, agir pişkivî, gotin pişkivî,
Mirov pişkivî, evîn pişkivî, helbest pişkivî,
Hêvî pişkivî, dîrok û destan pişkivî,
Pêpelûka ber bi ezman pişkivî û wek destanên qedîm lehengên hemdemî ber bi ezmanan hilpirikîn. Ref bi ref çûne erşê heftan, niyaz û nimêjên veşartî berhev kirin û hatin, bi serê teliyên lerzok, bizrê jiyanê di malzaroka axê de çandin. Ku şitlên rihanê bi şitlên indeko re, bi basimbara biharên revok re, bi darûdeviyan re, bi gul û gulbijêrkan re, di kefa mista karxezalên welatê min de vekin.
Nuhê Kal, bi dewsên tirsonek, bi awireke revok û hêdî hêdî...
Bizmarek li kêştiyê da û wek çavkaniya jiyanê bangî canlidaran kir...
Hingî navê destanekî hate nivîsandin, navê berxwedanê bû ev...
Ev destan, bû navê kêştiya Nuh
Li serê Çiyayê Hûda hate rûnandin
Dibin banê ezman de bû peymaneke ademî û stêrik vekirin
Piştre Nuhê Kal, ji kolana bajarê Cizîrê mistek av anî û bi usima hezar salan qewî kir, li ser dilopa xwehdana lehengên welatê min danî, piştre di kefa mista zarokên Amedê de danî, li ser bircikên bedena Amedê, bi dengekî bilind, navê cengaawerên welatê min, sê caran, wek ayetên xwedayî xwendin.
Bi berbangê re, di nava pêlên ava Dicle de ber bi kûraya mezopotamya ve dirêj kirin.
Hingî dengê ezman weliya, di nava lorandineke bêhnbirehayî de şeqitî, hat û hat, li bêndera dilê manşêtên rojnameyekê de rûnişt. Hingî navê gerileyên welatê min, yek bi yek di atlasê dilê helbestan de nivîsîn.
Bûne şelîpaneke niyazan û wek niviştokên êşa di bedena Promethaus, mezin bûn, bûne kevirê di destê zarokên li kolana Amedê... Bûne nimêjên roja înê li meydanan... Bûne navên ezberkirî ku li zarokên hîna nebûyî têne kirin
Di wan rojên ku qewlên jiyana nû dihatin nivîsandin û derwêşan helbesta jiyanê wek libên tizbihê darvedikirin... Di germahiya dilên lehengên welatê min de, agirê Kawa gûr û gel bû, haveynê di Kêştiya Nuhê Kal de, di şana mêşa hingiv de şana jiyanê dihuna..
Da ku hevalên zarok, helbesta jiyanê bixwînin
Da ku, di kenê xwe de hêviyê şah bikin
Da ku ronahiya reşka çavên xwe, wek xeftanekî hevrîşmî li kevokan bipêçin û wek kenê lehengên welatê min û helbesta keça gerila, û çerxa jiyanê li hev mehr bikin, bi usima jiyanê li ser diranên çerxa şevûrojê deynin û pêjna dewsa guhertinê li cîhanê teva bela bikin...
Ji deştan bibin gund û bajaran... Li ber kaba dayikên westiyayî deynin... Bibin rondikên çavên karxezalan... Bibin ahên û kûlkeserên veşartî... Bi pakrewanên welatê min re rahêjin baqek helbestên Ehmedê Xanî, bajar bi bajar bigerînin, li derîstana her malê, li ber stuna her konê koçerî deynin, bi stranên Miradko qewî bikin, wek arya di dîwana stêrikan de bilorînin.
Hingî Meleyê Cizîrî
Wê ahenga evîna helbestên xwe biqîre
Hingî Meleyê Bateyî
Wê nîgarkêşiya helbestên xwe hildêre
Hingî, ala rengên erdûezmanî, rengên rojûevînî, ji serê Çiyayên Kurdistanê, ref bi ref dakevin jêr û erdûezman bi jiyan azad û mirovên bextewar bixemilînin.
M. Bagok
- Ayrıntılar
Ziman nîşaneyeke herî girîng û bingehîn a nasnamê ye. Mirov di xwezaya mirovahiyê de ji sedema têkiliyên di navbera mirovan de çiqas zimanan zanibe û bikar bîne, ev dewlemendiyek e. Lê li kêleka vana ku mirov zimanê xwe nizanibe, lewaz zanibe, bikar neyne, jê bireve, ev jî rûreşiyek e.
Hebûna çandî bi ziman mumkun e. Di vê mijarê de ziman faktoreke herî girîng e. Ger zimanê dayîkê tê qedexekirin, ev nijadkujiya çandî ye… Nijadkujiya çandî, ji nijadkujiya fîzîkî xetartir e. Dixwazin hebuna Kurdan tine bihesibînin. Ew wer hesab dikin ku ger gotinên pûç bikin, wê Kurd bihelin û biçin.
Ziman hîmeke bingehîn ê netewbûn û yê mirovbûnê ye. Mirovê bê ziman nikare wekî ajalekî jî xwe bi rûmet bihesibîne. Tê tespît kirin ku mirovahî bi dîtin û bikaranîna nivîsandinê derbasî şaristanîyê bûye. Lê ev jî tê zanîn, ku xaka Kurd li ser dijîn jî xaka cara yekem mirovahiyê wekî mirov deng derxistiye, dest bi axaftinê kiriye, nêrîna xwe aniye ser ziman û bi mirovên din re parve kiriye. Li ser vê xaka dergûşa mirovahiyê, mirovahî bi dapîr û bapîrên Kurdistaniyan dest bi dengderxistina mirovbûnê kiriye. Lê heyf mixabin, îroj di bin dagirkeriya dewleta Tirk, Ereb û Faris de ji mirovên vê xaka pîroz re dengderxistina bi zimanê dayîka xwe hatiye qedexekirin. Ma gelo ji vê mezintir şerma mirovahiyê heye?
Bi salane polîtîkayên bişavtinê li ser ziman û hebûna gelê Kurd tê meşandin. Ji ber zilm û zordariya dagirkeran zimanê Kurdî hertimî hatiye qedexe kirin û tine hatiye hesibandin. Ji ber van polîtîkayên bişavtinê zimanê Kurdî dibe bi awayê nivîskî nehatibe nivîsandin. Lê bi devokî gel hem êşên xwe, hem keyfxweşiyên xwe, hêviyen xwe, daxwazên xwe hertimî bi zimanê xwe anîne ziman û bi ruxmê dîroka ne nivîsandî ya zimanê Kurdî jî, ev ziman hebûna xwe ji dîrokê ta roja me ya îro diparêz e. Îro jî di astekî bi wî rengî deye, dikare bi awayekî hêsanî dîroka xwe a nivîskî ji nû de binivîse. Di dîrokê de gelek wêjevanên Kurd ku îro di dilê gelê Kurd de nemirbûne, bi destanên xwe yên wêjeyî û neteweyî, bi destxetên xwe hem êş û hem jî nalînên vî gelî anîne ziman. Bi van destanên xwe binav û deng in. Bi berhemên xwe karîne dengê xwe bigihînin hemû mirovatiyê ku ev ziman wê di ti demî de winda nebe, ji ber ku zimanê Kurdî, dayîktî ji zimanê mirovahiyê re kiriye.
Lê a niha jî Bulend Arincê ku ji zanista dîrok û çêbûna mirovahiyê cahîl mayî dibêje, ‘‘zimanê Kurdî ne zimanê medeniyetê ye…’’
Vaye li holê ye, medeniyet li ser vê xakê destpê kiriye. Medeniyet bi zimanê Kurdî bihebûn bûye. Wexta ku zimanê Kurdî bi destanên xwe nav û deng bû, tovê nifşê Tirk qet tine bû. Gava ku destanên neteweyî yên Ehmedî Xanî, Melayê Cizîrî, Feqiyê Teyran… li ser rûyê cîhanê bûn, peyva Tirk jî tine bû. Ger tu ji zanistên avabûna mirovahiyê dûrbî, têkeve kurahiya dîrokê û bixwîne. Bibîne ku zimanê Kurdî rolekî bi çi rengî di avabûna medeniyetê de leyîstiye.
Di sedsalekî bi vî rengî de gotineke mîna yê Bulend Arinç kirin, şerma dewleta Tirk û asta mirovahiya wan dide diyar kirin. Bi van gotinên Bulend Arinç dixwazin bibêjin, yek ji we jî qala bikaranîna zimanê Kurdî û perwedehiya bi zimanê dayîka xwe nekin. Ger hûn vê yekê bixwazin, cihê we di hûcreyê de hucreye, di zindanê de zîndaneke dine. Yan hunê bêdeng bimînin, yan jî hûnê bi destê xwe, xwe tine bikin. Yan jî ger hun zêdetir israr bikin, hunê di qirkirinê re derbaz bibin. Ji xwe ya tê kirin jî qirkirin e. Qirkirineke çandiye, tine hesibandina neteweyekî ye. Ne hezim kirina dewlemendiya zimanê Kurdî ye. Xwe ranegirtina li himberî hebûna gelê Kurd e. Li ser gelê Kurd bêrumetiyê ferz kirine. Dixwazin zarokên Kurd jî weke xwe bidin mezin kirin.
Her wisa Bulend Arinç di axaftinên xwe dibêje, ‘‘cihekî ku em dibistan jî vebikin tine ye.’’ Ji xwe ti pêwîstiyên gelê Kurd yên weke hun dibistanan ji wana re vebikin nîn e. Hêviyekê bi wî rengî jî ji we nakin. Îro li hemu parçeyên Kurdistan û ji derveyî welat, ji heft heya heftê salî li hemû qadên jiyan û xebatê gelê Kurd bi zimanê Kurdî, bi zimanê xwe dipeyîvin. Her wisa bi hezaran zarok û mamosteyên di zimanê Kurdî de profesyonel bûne, li wargeha penaberan a Mexmûrê bi zimanê dayîka xwe dixwînin û dinivîsin. Ew zarokên ku îro li wargeha penaberan a Mexmûrê perwerdehiya zimanê dayîkê dibînin, hemû jî mamosteyên pêşerojê yên zimanê Kurdî ne.
Ji bo vê jî li ser ziman, polîtîkayên helandinê li ser mirovê Kurd çiqasî bandor kiribe bila bike, dewleta Tirkiyê astengî û qedexe kirinan çiqasî pêş de dibe bila bibe, ji bo bikaranîna zimanê dayîkê çiqas, lêdan, êşkence û zîndanê datîne bila deyne, wê ev ziman winda nebe. Berovajiyê wê, wê ev ziman bi dewlemendî û hebûna xwe gotinên yên weke Bulend Arinç di qirika wan de bihêle. Wê ev ziman bibe ben, (ip) û di qirika dagirkeran de bimîne. Di serî de jî wê di qirika Bulend Arinç de bimîne. Ji ber gotinên ku dike hemû jî puç û valane, ji nezanî û cahîliyê tê.
Ger li ser rûyê vê cîhanê tê xwestin ku di nava giştiya mirovahiyê de wekî mirovên bi rûmet cih bigrin û wiha werin pejirandin, pêwîst e di serî de gelê Kurd li zimanê xwe û pê re li nirxên xwe yên netewî xwedî derkevin. Ger ev yeka ne yê kirin, ti mirovê li ser rûyê cîhanê wê wan kesên bê ziman rişt negre. Ji refê mirovan hesap nake û wê bixwaze hemû mafên wê binpê bike.
Gelê Kurd jî îro xwedî wê hêzê ye ku li hemû qadên jiyan û xebatê xwedî li ziman û rûmeta xwe derbikevin. Gel wê bi zanista zimanê xwe, careke din bi yên weke Bulend Arinç bidin zanîn ku mirovahî li ser van xakan bi hebûn bûye.
Hindistan Penaber
- Ayrıntılar
Di Rojhilata Navîn de kaos, anarşîzim, feodal û xirabiyên ku têne jiyankirin em pêwîste bi berferehî binirxînin. Kaos çiye? Bi mînakeke piratîkî mirov bigire dest, mirovek di nava pêlên derya de asê maye û nikare ji wan pêlan rizgarbibe, ew rewşa kaosê ye. Xeterî û qirîzên ku werin jiyankirin nexuya ne, dibe ku ew pêlên behrê wî mirovî di nava xwe de bifetisîne, rizgarbûna ji wan pêlan gava ku ew mirov bigihîje bêjayî, wê demê li beramberî kaosê biserketiye. Gava ku mirov dibêje kaosa Rojhilata Navîn tê wateya pirsgirêkên xwe bi hemû rengê kêmasiya yên ku di hundirê vê herêmê de peyda dibin di rewşekî bê aramî deye û nediyare wê kînge pêlên derya wî biqurpîne. Ji bona rizgarbûn ji vê kaosê gelek cureyên ku dibêjin hene. Her yek li gorî xwe rêbazê ji vê kaosê rizgarbûn tîne ziman. Ji ber vê yekê pirsgirêk hene. Di roja îro de hegemoniya sermayedar weke pergaleke cîhanî ya pêwîst û pêdivî pê heye didin nîşandan û kirine çareseriya hemû pirsgirêkan. Eger herêma Rojhilata Navîn nirxên pergala sermayedar, bi ezezîtî û bi lêberalîzma wê bipejirîne ewê nikarbe ji vê kaosê rizgarbibe. Her çiqasî cerbandinên ku hatine kirine berevajî vê yekê isbatdike, lê belê dîsa jî pergala sermayedar isrardike. Ango pergala sermayedar bi israr nîşandide ku rêya rizgarbûn ji kaosê, pejirandine nirxên kaptalîzm yê cîhanê ye.
Bêguman hinek riyên dîtir jî hene, bi taybetî pirojeya bi navê demokrasiya modern, li ser esasê hêlên erênî di çand û civakbûna Rojhilata Navîn de, mirov karibe bi nirxên berbi çav yên esasî, bi taybet milên wê yên zanistî û teknolojî girêbide, bi vî şêweyî dikare ji kaosê rizgarbibe. Di roja îro de bi giştî qirîzek heye, û ev qirîz gelekî dijwar e. Dijwarbûne wê ji kuderê tê? Li hemû cîhanê qirîz hene, lê belê riyên rizgarbûna ji kaosê li wan deveran, bi êş, bi derd û bi felaket nîne. Ji bo hinek taybetmendiyên xwe yên çandî û civakî, rewşa wan herêman destek dide ku nirxên derve bipejirînin û li gorî xwe ji kaosê rizgarbibin. Mînak di Rojhilata Asya de guhertinên lîberal yên ku çêbûn, vê yekê didin nîşandan. Li Asya Navîn û Qefqasiya hinek êrîşên bi vî rêbazî çêbûn, li ser esasê lîberalîzmekirine pergalê destwerdana dewletên Awrûpa hate çêkirin. Bi vî rengî rizgarbûn ji qirîzê didin nîşandan. Emperyalîzm, di serî de welatên yekbûya Awrûpa vê qirîzê dijîn, ew jî bi rengê belavkirine pergala xwe li hemû cîhanê, qirîzên xwe çareserdikin. Di hêlê fikrî, piropegande û bîrdozî de hemû cîhan di bin bomberanê de hiştiye. Pirojeya sosyalîzmê iflaskir, piroja dînî nikare bibe elternatîf, ji bo vê yekê hewldanên mirovahiyê ji boy bigihîjin çareseriyê hene, ev çareserî jî di kesayeta pergala sermayedar de dîtine. Ango demokrasiya lîberal pêkhatiye. Hemû pergal di hilweşandine kaptalîzmê de biserneketin û binketin, radestî wê bûn, vê yekê jî isbatkir ku pergala heqîqetê dişopîne û heqîqet di destê wê de ye, kaptalîzme, ji ber vê yekê pêwîste ev pergal were begemkirin. Li hemberî wê bertek û raxisyon hene, wan bertek û raxisyonan jî bi rengê hov dinirxîne. Mîna ku ew bertek û raxisyon wê mirovahiyê paşde vegerîne, mehkûmî tinebûne dike û êrîşên xwe yên li ser Îraq, Afxanistan, Lîbya û tevgerên demokratîk mîna tevgera me, rewa dibîne. Di Rojhilata Navîn de pirsgirêk çareser kirin gelekî rehet dibîne.
Li ser Rojhilata Navîn gelek tişt têne gotin. Herdem rastî tiştekî isbatdike; hemû pîlanên ku derbarê vê herêmê de têne pêşxistin, dema ku rûbirû piratîkê dimînin, iflasdike. Bi sala ye ji bo ev herêm bibe perçek ji hêzên cîhanî, cerbandin hatin kirin û xwestin di milê civakî û çandî de biguherînin, lê belê biserneketin. Çiye rastî? Rojhilata Navîn zû bi zû ji bona begem kirine fikrên derve ne amade ye. Rojhilata navîn nikare van guhertine bipejirîne. Ev nepejirandin ji çi tê? Ji ber çanda civakî ya bi hezarê salan, hîna jî bi bandore. Ew kesayetê bi rêvedibe, moral, hest û terzê wî yê jiyanê diyardike, ji bo vê yekê guhertinên derve nikarin biserbikevin. Pîlanên ji bona dizayîn kirine Rojhilata Navîn herdem serkftine wan nemayînde ye. Pêwîste mirov li ser vê rastiyê bisekine. Pirojeyên guhertine heya astekî li Rojhilatê Asya û li Amerîka bi serdikevin, lê belê li Rojhilata Navîn bisernakevin. Ev çanda ku bi hezarên salan di vê herêmê de çêbûye bi bandor e. Gelek tevgeran ceribandin ku Rojhilata Navîn ji wê qirîzê rizgarbikin, fedakarî jî hate kirin, milên wê yên zanistî hebûn, lê belê bi serneket. Çima bi sernketin? Ew hewldayîn li dijî dagirkeriyê bû û dibe ku gelek hewl hate dayîn ji bona qirîza Rojhilata Navîn were çareser kirin, lê belê bisernekt. Mînak hewldayîna rohnsansa di Rojhilata Navîn de ya dawiya sedsala 19 an û destpêke sedsala 20 an li dijî dagirkeriya derve bûn, lê belê bi çekên wan şerê wan kirin. Modernîte pejirandin, xwestin rizgarbûna ji qirîzê bi kopyakirine nirxên modernîte kaptalîst di welatê xwede pêkbînin. Jiber vê yekê heya derece dawiyê girêdayî modernîte bûn. Koletî jê re dikirin. Bê ku dudilî jiyanbikin her tiştê wê dipejirandin, lê belê di heman demê de li dijî dagirkeriyê têkoşîn dikirin. Ev yek nakokî di serê mirov de çêdike. Ev yek tê wateya ku kopyakirin jî pirsgirêkên Rojhilata Navîn çareser nake. Tevgera zanistiyê ya ku di Rojhilata navîn de derket, bi giştî jî tevgerekî ku pala xwe dida modernîte kaptalîst, ango pala xwe dida nirxên modern yên Awrûpa, yên ku ji şoreşa Ferensa û Îngilîz girtine. Xwestin demokrasiya Awrûpa û mafên mirovan yên Awrûpa, mafê bîrey li Îran, Misir û Tirkiye pêkbînin. Mirovên mîna Cemaledîn Afxanî, Kawa Kidîn, Mîrza Markon hebûn û li dijî dagirkeriyê û monarşiyê bûn, li gorî xwe xwedî pirojekî rohnesansê bûn, lê belê bisernektin. Sedem çiye? Kesên ku ji derve dixwazin pergala xwe bidin rûniştandin, nikarin biserbikevin. Ne jî kesên ji hundir de bi nirxên derve dikarîbûn pirsgirêkên Rojhilata Navîn çareser bikin. Mînak di İfrîqiya de xwendevan diçûn welatên dagirker dixwendin, li Feransa û Belçîka dixwendin, ev hemû hêzên li ser İfrîqiya dagirkerbûn. Gava ku ev xwendevan divegiriyan İfrîqiya dixwestin wan tiştên ku girtine derbasî welatê xwe bikin. Wan xwendevanan dikarîbûn guhertinekê bidin çêkirin û biserdiketin. Xwestin bi vî teşeyî li Rojhilata Navîn jî guhertin bidin çêkirin, lê belê bi gel re nebûn yek û nebûn malê gel. Qirîza hêza dînamîk ya hundirîn têrê nake ku kaosê derbas bike û bigihîje bêjahiyê. Bi rêya êrîşên leşkerî yên mîna Îraq û bi veguhestine hinek çandên dîtir jî nikarîbûn pirsgirêkan çareser bikin. Bi vî teşeyî pirsgirêkên Rojhilata Navîn hîn zêdetir kûrdikin. Em nikarin bibêjin encam negirtine, Amerîka û Awrûpa qezencdike, lê belê nikarin qaosa Rojhilata Navîn çareser bikin û derbasbikin. Ango pirsgirêkên hundirîn, xîzantî û nezanî nayê derbaskirin. Dema ku em bixwazin li herêmekê guhertin bidin çêkirin, şoreşekê bidin çêkirin û pirsgirêka wê çareser bikin, pêwîste em berî her tiştî pêvendarê (mensûp) wê heremê bin.
Şehîd Rûstem CÛDÎ
- Ayrıntılar
Gelê Kurd, di nava tixubên Tirkiyê de, li Kurdistanê jî li metropolên Tirkiyê jî bi guman e. Ji huquqê Tirkiyê, ji demokrasiya Tirkiyê, ji siyaseta Tirkiyê, ji Medya Tirkiyê, ji desthilatdarî û muxalefeta Tirkiyê teva bi guman e...
Gumanên wiha mezin û kûr, komên xelkê ber bi argumanên cûda dibe.
Bûyera dawî, ku wek volqanekê Anqera kire nava erdehejekê, daxuyakirin ku, siyaseta neteweyî, yan jî îdeolojiya fermî ya dewleta Tirk, bûye nexweşiya frengiyê.
Çima frengî?
Eger, desthilatdariya dewletekê nirx û pîroziyên demokrasî bi pesindarî bîne ziman, li aliyê din, cemaeta ku rekihên reşbînî diafirîne, serdestiya xwe di nava hunandina wan pîrozî û nirxên demokrasiyê de avabike, frengî serdestî wê îdeolojiyê bûye. Rekihên reşbînî wê hêdî hêdî, nirx û pîroziyên demokrasî teva parçe bikin û destîniya 600 salî ya Osmaniyan, ku pirsgirêk tenê bi Qur’anê dihatin çareser kirin, bikevê dewsa wan. Pêdivî bi hişmendiyeke orîjînal tune bû. Nıha jî, hêdî hêdî hişmendiya Fetul-munkîr serdestî her tiştî dibe.
Çima frengî?
Eger desthilatdariya dewletekê, forumên pirsgirêkên neteweyî rêz bike û ji demokrasî bêhtir teokrasiyê bike pratîkê û lewlebaziya yek milet, yek ziman, yek al, yek netew bike, frengî hukumranî wê dewletê bûye. Ev hişmendiya Îttîhat-Terakî ye. Baş tê zanîn ku heyama Îttîhat-Terakî heyama şikefta reş e. Hişmendî teva di urê xwe de difetisin û tunebûn. Cemaeta Fetul-munkîr bi maskeyên cûda digere û dîrok û rastiyan teva, bi gotinên Cenabê Pêxember, Xweda inkar dike û fetwayên qirkirina gunehkariyên mirovahiyê didin.
Çima frengî?
Eger, desthilatdariya dewletekê, siyasetê ji zanista sosyolojî, felsefî, dîrok û pedagojîk dûr bike, di dewsa wan de, demagojî, nîq, dek û dolab û şantajê bike pratîkê, bi navê Xweda û Pêxember, ewliya, embiya û qas qencê Xweda komên xelkê bixapîne, frengî li her baskê dewletê bela bûye.
Çima Frengî?
Eger desthilatdariya dewletekê, li projeyên xwe, li kiryarên xwe (çi bi destên xwe, çi bi destên kesên duyemîn û sêyemîn) kiribin pratîkê xwedî dernekeve; hemberî ku her kes rastiya projeyan jî, ya kiryaran jî fêm kiribe û zanibe; aliyê din yê pirsgirêkê proje û kiryaran teva ji raya giştî re eşkere bike û rayedarên herî sereke vê rastiyê mandele bike, yanî înkar bike, li proje û kiryarên xwe xwedî dernekeve, frengî di şahdamarê wê dewlet û desthilatdariyê de serdest bûye.
Bûyera dawî ku wek neynika krîza siyasî ye, ev rastî eşkere kir. Ji ber ku banga dozgerê taybet ya şêwirmendê nû û kevin yê MÎTê, û têkildarkirina bi KCKê re, destpêka krîza siyasî ye. Lê armanc, ji tiştên li darî çavan gelekî kûrtir e.
Krîza siyasî, şerê navbera hêzên dewletê ye. Ev şer ne tenê di navbera desthilatdarî û muxalefetê de ye. Kûrtir û ferehtir e. Ev tê wateya ku frengiya li tevahiya sazî û dezgehên dewletê de serdest bûye, cih cihan diteqe. Ev teqîn wê berdewam bikin.
Serokwezîrê Tirk Tayyip Erdogan ku, wek şagirtê dilsozê demokrasî toz û dumanê radike, di demên dawî de, hêza xwe ya xitabetê li dijî BDPê seferber kiriye. Berî krîzê û di roja ku birîna frengiyê teqiya jî, BDPe kire hedefa xwe. Ev siyaseta qedîm ya Erdogan e, ji bo ku qirêj û gemara kiryarên xwe veşêre û bide jibîrkirin, her dem serî li riyên wiha dide.
Di komkujiya li Roboskî de heman tişt kir. Bi sosyolojiya bûyerê lîst û ji rastiyê bêhtir, enformasyona li dora bûyerê derxiste pêş û bi astrumanên li dora bûyerê jî dengên cûda derxist.
Mîna kurd dibêjin, “kêr giha hestî”, di şerê eniyên dewletê de jî, “kêr giha hestî.”
Lê em jibîr nekin, bûyera dawî destpêka kirîza siyasî ye, krîza aborî jî li devê derî ye...
Bi du-sê hevokan be jî, em teqîna birîna frengi hinekî bixepêrin. Dozgerên AKPê, demeke dirêj Ergenekon kirin rojevê, hem rojev guhertin, hem jî hêzên dewletê parçe kirin û pêşiya AKPê û Cemaetê Gulen paqij kirin. Niha jî dozgerên AKPê, dixwazin KCKe bikin rojevê, ji aliyekî ve eniya Kurd, ji aliyê din ve baskên dewletê bike nava mijulahiyên cûda û pirsgirêkên bingehîn bide jibîr kirin.
Serokatiya Konseya Rêvebir a KCKê bi daxuyaniya dawî, da xuya kirin ku, ew nayên lîstika desthilatdariya AKPê û got; “Pirgirêka Kurd, neteweyî ye û ji pirsgirêkên navbera hêzên dewletê pirr pirr mezintir e. Dive ku tu kes vê prisgirêka ciddî û dîrokî neke amûr û alavê şerê navxweyî.” Lê exlaqê siyasî yê AKPê jî, yê CHPe jî, biqasî hişmendiya wan ya demokrasî û nirxên demokrasiyê ye. Yek mîratzadeyê faşîzma spî ye, yê din jî Xwedayê faşîzma kesk e. Lewma mirov hêviyên exlakê siyasî û cididyeta dewletî ji wan nake.
Ne ew bi tenê; destilatdariya AKPê, bê-exlaqiya qedîm ya Îttîhat-Terakî û bikaranîne sergeredeyên ulufe-xwer û ketîtiya yenîçeriyên hemdemî, (siyaseta bi realîzma îdeolojiya fermî ve girêdayî û îdealên xurdetî), kiriye pratîkê. Yemîçeriyên hemdemî ku bi îdealên xurdetî xemilandî ne, di rexneyên xwe de, siyaseta “felzekê” bikartînin. Dive Kurd li hemberî vê îdeala bi formulasyonên “felzekî” ve girêdayî şiyar bin. Ev navê popolîzma demokratîk e û tehlokeyeke mezin e.
Niha populîstên demokrat û siyasî, ku bi nifşê xwe kurd in, di kêleka Xwedanê populîzma demokratîk de rûniştine û şerê gelê Kurd dikin.
Populîzma demokratîk, rûreşiya exlaq û zanista siyasî ye. Dive ku, rewşenbîr û entelektuelên Kurd, li dijî vê tehlokeya mezin şityar bin û bêdeng nemînin.
Medeni FERHO
- Ayrıntılar