Di dîroka tevgera şoreşger û civakî ya cîhanî de roja 9’ê Kewçêrê rojeke wisa ye, ku pêwîst dike hemi kesayet, tevger û partiyên azadîxwaz baş li ser bifikirin û encamên girîng û mezin jê derbixînin. Heger ku ev kesayet û tevger bixwazin sîstema cîhanê ya dewletperest û hovane nasbikin, pêwîste vê rojê baş nasbikin û baş binirxînin, lewra heger ku ev roj bi hemî ziraviyên xwe neyê naskirin, ne li Rojhilata Naverast ne jî li Amerîka Latînî têkoşîna azadiyê û demokratiyê nagihê armanca xwe.
Rêber APO û Ernesto Che Gîvara vê rojê bi wateyeke kûr û dûr parve dikin, 9’ê Kewçêrê bi navê bêbextiyê li dijî Che Gîvara û Rêber APO tê naskirin.
Che Gîvara di salên pêncî û şêstî de yên sed sala bîstan, dibe sembol û nîşana kesayet, civaka şoreşger, azadîxwaz, serhildêr û têkoşer. Berî her tiştî Che Gîvara, bi sîstema dewletperestî û koledar razî nabe, her weha piştî ku şoreşa Koba bi ser dikeve, Che Gîvara qîma xwe bi kar û xebata bîroqratîk ya dewleta Kobayê nayîne. Ew berê xwe dide Cezayîr, pişt re jî Kongo, pişt re jî berê xwe dide Bolîvya, ji ber ku armanca wî ewe ku li her cihekî agirê şoreşê û azadiyê li dijî sîstema cîhanê ya koledar(ango Amerîka û hevalbendê wê) geş bike û xurt bike. Li ser vî bingehî Che Gîvara dibe raman, giyan, manewiyet û stêrka sor ya têkoşîna hêzên civaka bindest û gelên bindest li seranserî cîhanê. Ew dibe kesayeteke ku hemî kîn û hêvî, gazî û hewara mirovahiyê li dijî sîstema sermayedar ya xwînmij di dilê xwe de parastiye û avdaye. Che Gîvara wê demê weha dibêje: ji bona min ya herî girîng eve; divê ku dengê çekan ji bone azadiyê nesekine, da ku ev cîhan bi hemi giraniya xwe li ser singê bindestan ranezê, her weha ne girînge li kîjan deverê û kîjan rojê emê bimirin.
Bê guman ji bona Che…; ol, zayend, netewe, ziman û çand ne mijara danûstandinê ye, lewra ji bona wî mirov û mirovahî esase û pîvana bingehîne.
Ew ne tenê fermandarekî gerilla ye, di heman demê de gerillayekî xwedî raman, xeyal û xewnên herî azad, paqij û xweşike. Ji ber vê sedemê ew bi sosyalîzma Sovyetê, Çînê, Koba û sîstema dewleta netewperest nabe yek. Her weha her gav wan rexne dike. Ji ber vê sedemê Che Gîvara dibe destan, helbest, raman û mûzîk e. Piştî şehadeta wî li ser destê sîxurên CİA di dilê mirovahiyê de şax û rehên xwe berdide.
Taybetî ji bona gelê Amerîka Latînî, Che Gîvara dibe sembola yekîtiya vî gelî li dijî Amerîka û sîxurên wê. Dema ku Che.. li ser destê sîxur û çeteyên CİA Amerîka hate şehîd kirin, wê demê stêrkek geş li asîmanê cîhanê geşbû, lewra Che…. Nemiriye û di dilê hemî azadîxwazên cîhanê de mîna kulîlkek sor ya hêviya azadiyê şîn hatiye. Bêbextiya ku li Bolîvya li dijî Che… hatî pêkanîn di 9’ê Kewçêrê de sala 1967’an ya sedsala bîstan de û di 9’ê Kewçêrê de sala 1998’an de li Rojhilata Naverast li dijî Rêber APO pêkhat.
Li ser destê Amerîka, Îsraîl, Îngilîz û sîxurên wan dîsa ev bêbextiya li dijî mirovahiyê û tevgera şoreşa azadiya cîhanî hate dubare kirin. Bi şêwazekî kûr û fireh hate nûkirin.
Çima û ji ber çi 9’ê Kewçêrê? Çima û ji ber çi Che Gîvara û Rêber APO?
Bê guman Nemrûd, Firewn û celadên vî zemanî ku Amerîka û hevkarên xwe(Siyonîzm, toranîzm û yên wekî wan) temsîla wan dikin, dixwazin hemi hêvî, îrade û hêza têkoşînê de dil û mejiyê civaka mirovahiyê de tunebikin. Ji ber vê yekê kesayetên mîna Che… Patrîs Lomombe(Şoreşgerekî Afrîqiye) û Rêber APO bi awayekî qirêj, gemar û bêbext bûne armanca lîstûk û pîlansaziyên istixbaratên Amerîka, İsraîl, Îngilîz û hevkarên wan li seranserî cîhanê.
Hilbijartina 9’ê Kewçêrê 1998’an mîna despêka pîlansaziya bêbext li dijî Rêber APO ne tiştekî rasthatine(tesadufe), her weha hêzên sîstemê xwestin ku vê roja reş reştir bikin, ango xwestin ku peyamekî wisa bidin tevgera azadiya cîhanê û mirovahiyê: “Em nahêlin ku ew kesayetên ku ji bona azadiya we bibin Rêber, li ser ruyê dinyayê jiyan bikin, me jehra mirinê da Soqrat, me Îsa êxist çarmixê, me Manî parçe- parçe kir. Me Che Gîvara li çiyayên Bolîvya da ber guleyan, va ye îro jî em Rêber û zanyarê we bindestan yê ku navê wî APO’ye terkedinya dikin, per û baskên wî dişkînin, em Nemrûdin, em Sultanin, em Ferewnin, ev dinya milkê me ye, hûn nikarin ji koletî û zincîrên wê rizgar bibin. Emê hêviyên we û evîna we ya azadiyê tune bikin”
Belê peyam û mesaja sîstema cîhanî ya xwînmij di roja 9’ê Kewçêrê de, eve. Bê guman di kesayeta Rêber APO de, hêviyên azadiyê yên gelê Kurdistanê û Rojhilata Naverast û civaka mirovahiyê bûn armanca lîstûkên Amerîka û hevalbendên wê. Xwestin ku bînin bîra me ka çawa Che Gîvara jî bi heman şêwazî û bi heman lîstûkan tunekirin! Lê belê ewan tiştek ji bîr kiribûn, lewra Rêber APO ji dîroka têkoşîna azadiya mirovahiyê dersên girîng û mezin derxistibû, ji ber vê yekê cara yekemîn bû ku xwînxwarên cîhanê negihîştin armanca xwe, lîstûkên û bêbextiya 9’ê Kewçêrê ya duyemîn jî vala derket.
Rêber APO ji şehadet û têkoşîna Che…. Û Mahir Çayan û Denîz Gezmîş.. û yên dine dersên mezin derxist. Xap, derew, dafik û siyasetên sîstemê bi hişmendiyeke azad û demokratîk derveyî bandore saziya dewletê nirxand û ev lîstûk vala derxist. Ev rastî piştî 15’ê Roşemiya 1999’an bi awayekî zelal û eşkere derket holê. Her weha jinemêra Nemrûdî “ Madlîn Olbrayît” weha got “ birastî me Ocalan girt, lê belê me nizanîbû ku ewqas bandore xwe ya siyasî di asta cîhanî de çêkiriye”
Belê ev rastî ji me re dide xuyakirin ku, heger mirov bixwazê lîstûkên sîstemê vala derxîne, divê ku mirov heta dawî hêza gel û civakê esas bigire, ango şoreşgertiya sosyalîzma hilweşiyayî têrê nake, hişmendiya nûjeniya demokratîk û civaka demokratîk pêwîst dike. Jiber vê yekê tê xwestin ku hemî têkoşerên azadiyê vê rojê û serboriya(tecrûbeya) Rêber APO bi hemî ziraviyê wê baş bixwînin û fêmbikin.
Huseyîn Şawîş
- Ayrıntılar
Di van rojên ku em werza payîzê jiyan dikin û li çiyayên Kurdistanê baranên destpêkê silav dan me, gerîla li her deverên Kurdistanê di nava liv û tevgerê de ne û ji bona parastina gelê xwe amadekariyan dikin. Piştî têkoşîneke dijwar û biêş a sî salî têkoşîna Tevgera Azadiya Kurd xwe gihandiye qonaxeke nû û dîrokî. Tevgera Azadiyê hem di warê leşkerî de xwe daye selmandin hem jî di warê siyasî û polîtîk de bi referandûma dawîn vîna xwe nîşan da. Ev rewş jî dijminên gelê kurd tengav kir û neçar hişt ku gavan bavêje.
Ji bona şerê gerîlatiyê berê demsalên bihar, havînê û çend mehê yê payîzê, demsalên liv û tevgeriyê bûn. Lê ev tarza gerîlatiya klasîk bû. Gerîlatiya wan deman li gorî Şerê Demdirêj ê Gel tanzîm dikir. Bes di şerê gerîla de, wê êdî werz an demsal ne girîng bin. Pozîsyongirtina gerîla êdî li gorî her werzê ye. Li çiya nebû li bajêr, payîzê nebû zivistan. Yanî kengê pêwîst bike, parastina gel û bersivdayîna dijmin wê bê kirin.
Di şerê me yê berê de, bi riya têkoşîneke çekdarî gihîştina encamê zêde zêde li pêş bû. Bes piştî Pêngava 1’ê Hezîranê HPG derbasî pêvajoya Gerîlatiya Nûjen bû. Di gerîlatiya nûjen de jî, hemû pîvanên berê yên gerîlatiyê xwe diparêzin. Bes zihniyet û nêrandin cuda ye. Êdî her çalakî an livbaziya ku gerîla dike, divê di xizmeta siyasetê û berjewendiyên civaka exlaqî û polîtîk de be. Li gorî stratejiya têkoşîna siyasî ya gerîlatiya nûjen, gerîlatiya belavbûyî û kûr bingeh tê girtin. Dema ku pêwîst kir wê gerîla asta şer bilind bike, pêwîst bike wê asta şer daxîne. Li gorî pêşketinan wê asta şer derxîne ya topyekûn. Ev jî şerê hebûn û tunebûnê ye. Lewre gerîla ev 5-6 sal in xwe li gorî vê tanzîm dike û hewl dide bibe xwedî pratîkeke wisa. Digel vê yekê di teqtîk de, di fermandartiyê de û di warê bikaranîna teknîk de jî guherînên mezin hene. Fena berê tenê bi qilêş, biksî û roketavêjek di şerê gerîlatiya nû de têr nake. Ji ber vê yekê, gerîla li gorî pêşektinên teknîkî yê dijmin, xwe di warê teknîk de jî dixemilîne û gihandiye asteke berbiçav.
Di van rojên ku Tevgera Azadiyê biryara bêçalakîbûnê mehek dirêj kir, bingeha xwe ji vê nêzîkatiya me ya şer digire. Ku siyaset li pêş be, hevdîtin hebe, wê demê gerîla disekine. Dema xitimandin destpêkir gerîla dikeve dewrê. Dîsa pêvajo çi dibe bila bibe, peywrireke sereke parastina gel e û ji êrîşên dijmin hesap pirsîne.
Di pratîk û polîtîkayên dijminên gelê kurd ku di serî de dewleta tirk tê, bi qasî misqalek di zihniyeta wan de guherîn nîn e. Jixwe dewletên sûrî û faris jî dûviktiya van polîtîkayên tunehesibandinê û qirkirinê dikin. Lê têkoşîna gelê kurd van hêzan neçar dihêle ku gavan bavêjin. Em vê rastiyê baş dizanin. Îro derfet bikeve dest dewleta tirk û efendiyên wan, wê me di kulmek avê de bifetisînin. Ji ber ku ev sî sal in nikaribûn vê bikin, niha jî hebûna kurdan qebûl dikin û hevdîtinan hem bi Serokatiya me û legalîteya kurd re dikin.
Tevgera Azadiyê di pêşengiya Rêber Apo de dest pê kir û bi kedeke dehan salan xwe gihand van rojan. Em tevgereke rêbertiyê ne. Em bi Rêber Apo çêbûn û îro jî em bi Rêber Apo hene. Lewre ji bona gerîla her nirxandin, tespît û şîroveyeke Rêber Apo ferman e û tu caran nîqaşa vê nayê kirin û ji bona pêkanînê ne. Lewre bi Rêber Apo re hevdîtin kirin, bi me re hevdîtin kirine, bi gelê kurd re hevdîtin kirine. Di şerê ku em li dar dixin de, di vê oxirê de me bi sedan rêhevalên xwe şehîd dan, da ku ji bona çareseriyeke birûmet û aştiyane, diijmin neçarî Serokatî bimîne. Îro jî ev pêk tê. Dijmin neçar e ku Rêber Apo mûxatab bigire û digire jî. Ji ber yekê hetanî ku bi awayekî tendirist bi Rêber Apo re hevdîtin çêbin, dibe ku ji hêla gerîla ve gavên wekî bêçalakîbûn çêbin. Ev nêzîkatiyeke îdeolojîkî û stratejîk e.
Dema ku gerîla bêçalakîbûn îlan kir, divê şaş neyê fêmkirin. Ev nayê wateya ku em sekinî ne û em ji dijmin bendewar in. Yên ku herî zêde ratiyê dijmin nas dikin em in. Em tu carî ji dijmin bendewar nîn in. Jixwe karê aştiyê, nekarê me ye. Em hêzeke çekdarî ne û karê me yê sereke parastina gel û nirxên gel û astengiyên li hember siyaseta demokratîk a kurd rakirine.
Ji ber vê yekê, gerîla li her çiyayên Kurdistanê, di nava liv û tevgerê de ye. Xwe amade û perwerde dikin. Hem di şerê bajaran de hem jî di şerê çiya de, hewl dide xwe bigihîne asta profesyonelbûnê. Wisa fena ku dijmin dij-propaganda dike, ji bakurê Kurdistanê jî xwe vekişandin jî derewên dijmin in. Heta ku zihniyeta dijmin ev be û artêşa xwe ya sed hezaran li Kurdistanê di rewşeke dagirkirinê de bihêle, em ê tu caran ji çiyayên bakurên Kurdistanê venekişînin û têkoşîna xwe çekdarî nedine seknandin. Ji ber ku rastiya dijmin li holê ye. Dijmin xwedî zihniyeta dewletparêz e û ev zihniyet xwe bi derew û şerê qirêj li ser piya dihêle. Loma jî di vê mehê de, di çarçoveya şerê parastina rewa û bikaranîna mafê misîleme de, wê her êrîşên dijmin, hem li hember me hem li hember gel bê bersiv nemînin. Em bi vî awayî baranên payîzê pêşwazî dikin
Egîd Nûcan
- Ayrıntılar
Ev demeke dirêj referanduma ji bo guhertina beşek ji makezagona derbeya 12’ê îlonê di rojeva Kurdistan û Tirkiye de bû. Encam eşkere bû, gelê kurd biryara xwe bi dengekî bilind da diyarkirin:XWESERIYA DEMOKRATİK.
Pir hate nîqaşkirin û şîrovekirin, ‘çima eniya kurd referandûma 12’ê îlonê boykot dike, ma ne yên herî zêde êşa wê kişandine kurdin.’ Lê kurdên berxwedêr û rûmet bi dengekî bilind gotin guhertineke ku gelê kurd û tevgera azadiyê muxatap negire ji hêla wan nayê pejirandin. Ji xwe Gelê Kurd dixwaze di nava pergala xwe de jiyan bikin û erê kirin an jî dij derketina vê makezagonê jî wê daxwazên dagirkeran pêk bianiya. Di xwestekê kurdan de tu guhertin nedibû. Ji ber vê ye me gote boykot. Yanî em xweseriya demokratik dixwazin. Emê bi hêza xwe, xwe bi rêvebibin. Biryarê xwe emê bi xwe xwe bidin.
Encamê referandûmê eşkere bûn. Li Kurdistanê encameke ku dewletê û hukumeta AKP’ê qet hêvî nedikir derket. Hema bêje li tevahiya Kurdistanê ji derveyî polîs, memûr û hin noker an tu kes neçûn ser sindoqan. Yanî sindoq wala ji devletê re çû. Ev jî îspat dike û kes nema dikare înkar bike ku gelê kurd êdî weke berê bi derewê dagirkeran naxape, xwedî vîn e û dikare xwe birêve bibe. Sîstema xwe bijartiye; Konfedaralîzma Demokratîk… Şêwaz a wê jî Xweseriya Demokratîk…
Heta neha hewldanê me yê ji bo ku dewlet Rêber Apo û tevgera azadiyê muxatap bigire hebû, lê êdî ew dem derbas bû. Gelê kurd bi çalakî, serhildan û di hilbijartinên referandûmê bi boykot kirinê nîşan dan ku êdî wê xwe nespêrin dewletê an wê ji dewletê hêvîneke. Wê çareseriya xwe bi xweriya demokratik peşbixwe, bi rêxistingerî û yekîtiya xwe jî azadiya xwe bi dest bixe. Pêşengê wê jî bêguman jin û ciwan bin.
Jin û ciwan hêzên motor ên civak a ne. Yên civaka li ser piyan dihêle û nîşaneya pêşketina wan e. Sîstema dagirker ev berovajî kiriye û 5000 hezar sale serdestiya xwe bi bindestkirina jin û ciwan a mîsoger kiriye. Pîştî binxistin a jin û ciwanan her roja çû koletî, bindestî û şer li ser cîhanê serdest bû. Dîroka şaristaniya kapîtalist ku bingehê we heta 5000 hezar salan diçe, her bi şer, talan û mêtingeriyê derbas bûye. Hemû nîrxên pîroz ên civakan weke exlaq, çand û kevneşopî ji bo berjewendiyên desthilatdaran hatiye binpê kirin. Di roja me ya îro jî sistema desthilatdar ji bo jin û ciwan venegerin cewherê xwe hemû rê û rêbazî bikar tînin. Dema mirov taybet li Kurdistanê mînakê vê binirxîne, hemû qirêjî, xerabî bi destê saziyên dewletê tê pêşxistin. Li deverên hestên welatparêzî li pêşe bi zanebûn fuhûş, esrar û hwd. madeyên tevizandinê bi destê polîsan tên pêşxistin. Ciwane kî kurd dizî, xirabî û hrw. bike dengê xwe jê re dernaxin, lê dema tevlî çalakiya bibe, xwedî li hestên xwe yê netewî derbikeve hemû zext, girtin, lêdan û îşkencê ji bo wan rewa dibînin. Ev jî tirsa wan a ji ciwanan nîşan dide. Ji berk u dema ciwan ji bo tiştekî biryarê bidin teqez pêktînin. Di pêvajoya hilbijartinên referandûmê pir eşkere hate dîtin ku di çalakî û serhildanan de yên herî pêş jin û ciwan bûn. Jin di hemû çalakiyan de him di warê hejmar him jî di warê coş û moral de li herî pêş bûn. Li hemû bajar û qadan yên bi polîsan şer dikirin, yên bi dengê herî bilind dirûşme diavêtin, xwedî li Rêberti ya xwe û Tevgera Azadiyê derdiketin ciwan bûn.
Tevî hemû propaganda, derew û zextên dewletê biryarbûyîn û îrade ya gelê kurd careke din derkete holê. Ev biryarbûyîn û îradeya gelê kurd wê dewletê û hukumeta AKP’ê bêhtir tengav bike. Ji ber êdî pir eşkereye ku gelê kurd bi hêz e, bi vîn e û bi biryar e. Zext, zorî, çewsandin û hewldanên tunekirinê çiqas bê zêdekirin wê ew qas daxwazê xwe bi dengekî bilintir qîr bike. Ji ber ku vî gelî gelek bedel daye. Gelek êş kişandiye, bi dehhezaran şehîdê wê heye. Hema bêjê li her maleke kurd xwedî şehîdekiye. Gelê Kurd vê ji bîr nake. Vî gelî biryara xwe daye. Ji bo vî gelî ji bîr kirin ÎXANET e.
Tevgera Azadiyê jî beriya referandûmê di navbera 13’ê Tebaxê û 20’ê îlonê him ji bo hilbijartin din ava rewşeke aram pêk were, û careke din ji bo bangawaziyên gelek derdoran biryara bêçalakitiyê da.
Lê cardin jî tevî ku tevgera azadiyê ev biryar pêk anî lê cardin êrîş, operasyon, topbaranê li dijî herêmên parastinên medya û zextên li ser gel bênavber berdewam kir. Ev jî niyet a devlet û hukumeta AKP’ê radixist ber çavan. Bersiva herî di cîde ya ji bo vê helvesta dagirkeran ew bû ku di 12’ê îlonê de gelê kurd sindoqên wan ê xapandinê vala ji wan re vegerand. Li Amedê nêzî %70’ê, li Colemerg ê zêdetirî %90’î sindoq valabûn. Ji encamê hilbijartinan jî diyar dibû ku dengên eniya kurd zêde bûye. Piştgiriya gelê kurd zêde bûye. Ji xwe KCK’ê di daxuyaniya xwe ya di piştî referandûmê gelê kurd pîroz kir û ew bang li avakirina sîstema xwe ya azad û demokratîk kir. Sîstema azad û demokratîk a gelê kurd jî konfedaralîzma demokratîk e. Şêwaz a wê ya herî guncav jî xweseriya demokratîk e.
Werin em bi hevre pêşeroja xwe ya azad biafirinîn…
Salar Mendo
- Ayrıntılar
DI DÎROKÊ DE BERXWEDANIYA CIVAKÊN EHLAQÎ Û POLÎTÎK –IX-
Di dîroka avabûna bajarvaniyê de, bajarên wekî Uruk, Nîppûr, Agade, Babîl û Nînova hîmê şaristaniyê avêtine. Di nivîsên borî de, me kêm be jî bahsa wan kiribû. Niha di babîlan de li bajarê Babîl rêveberê herêmî Nemrûd in. Li Misrê jî Fîravûn in. Li vir Nemrûd û Fîravûn asta temsîla sazûmana siyasî ne. Di derketina Îbrahîm de, çawa ku di salên B.M-1700’an de derketineke dij çanda Mardûk heye an li dijî Nemrûdan heye, li dijî Fîravûnan jî derketina Mûsa heye.
Ku em guh bidine dîrokê, li ser rûbar û geliyên Dîcle-Feradê û li Hîveka Zêrîn panzdeh sal serdema Neolîtîk tê jiyandin, piştre pênc hezar sal bi şaristaniya navendî didome û ev du sal in bi modernîteya kapîtalîst û kambax jî sedsalên xwe yên dawîn dijî. Ku em şaristaniya pênc hezar salan ji sûmeran bidine destpêkirin, piştre ev herikîn bi Akad, Babîl, Gutî- Asûr, Hûrî, Mîtanî, Ûrartû, Hîtît, Med, Pers, Helen, Sasanî, Bîzans, Emevî, Abbasî, Selçûqî, Moxol, Osmanî û li peravên Zeryana Atlasê li Amsterdam-Londrayê çiq dibe û dibe bela serê mirovantiyê. Lê ya girîng ku divê em ji bîr nekin, dema ku ev çanda dewletparêz-çînî ku îro wekî modernîteya kapîtalîst tê binavkirin bi pêş ket, pê re jî bi qasî dîroka mirovantiyê kevn, ji klana bigire di her demên neolîtîkê de şaristaniya demokratîk jî hebûye û tu carî berxwedaniya civakeke exlaqî û polîtîk tune nebûye.
Di vê herikînê de em ji babîlan bidomînin. Rêber Apo di parêznameyên xwe de babîlan dabeşî sê serdeman dike.
Serdema yekemîn (B.M 2000-1600); di vê serdemê de Hamûrabî birêve dibe. Di wê demê de Babîl her dem bi êrîş û berxwedaniyên Hîtît û Kasîdan rû bi rû dimînin.
Serdema duyemîn (B.M 1600-1300); di vê serdemê de di navbera Hîtîtî-Kasîdî-Babîliyan de tifaq heye.
Serdema sêyemîn (B.M 610-330); navê Nabûkatnazar dertê pêş. Di vê serdemê de hilweşîna asûriyan çêdibe û seferên Îskenderê Mezin hene.
Ku em li rêveçûna şaristaniyê binêrin, destpêkê li Mezopotamyaya Jorîn bi riya koloniyên hûriyan li Mezopotamyaya Jêrîn destpê dike. Sûmerî hemû hîmên bingehîn davêjin, asûrî derdixin asteke din û babîlî di serdemên cuda cuda de pêşdetir dibin. Lê ev herikîna şaristaniyê, piştî ku berdewamiyên qewmê hurî û gutiyan; mîtanî, kasîdî, hîtîtî, naîrî, ûrartû dikevin dewrê, ji Mezopotamyaya Jêrîn ber bi ya jor ve diherike.
Di vê serdemê de pêwîst e ku mirov bahsa asûriyan(B.M 2000-1600) bike. Di heman wextî de derketina Îbrahîm û serdema yekem a babîlan tê jiyandin. Aborî û bazirganiya asûriyan xwe dispêre bejahiyê. Demeke dirêj ji hêla kasîd, hîtît û babîlan ve têne tengavkirinê. Ji ber ku împeratoriya ku asûrî saz dikin xwe dispêre bazirganiyê, rewşeke hov derdikeve holê. Asûrî di bazirganiyê de gavên mezin davêjin. Acentayan vedikin, depokirineke zêde ya xwarinan çêdibe, di gihandinê û sazkirina karxaneyan de sazîbûnên mezin çêdikin. Ji bona ku bazirganî leztirîn bibe, alavên wekî zêr û zîv bikartînin. Bajarê Nînova navenda wan e. Ji bona ku koloniyan bi pêş bixin, di warê teknîk de pêşketî artêş ava dikin. Artêşên dagirkirinan! Di asûriyan de, bûyîna şervan, îtîbareke mezin e. Ji serê mirovan kelayan çêdidin. Ev di şaristaniyê de, lûtkeya hovîtiyê ye.
Dema ku em dinêrin, dîsa yên ku vê hovîtiyê sînor dikin Mezopotamayaya Jorîn in. Ew jî berxwedaniya mîtanî û hîtîtiyan, naîriyan û ûrartûyên ku 300 salan liberxwe dane ne. Ku ûrartûyî nînbûyîna, wê asûrî bibûna împeratorê dinyayê. Ji ber ku, riya xwegihandina hesinên behra reş, ji hêla ûrartûyan ve tê girtin. Bi hilweşîna ûrartûyan re, berî mîladê di salên 612’an de Hîtît+Med+Îskît dertên ser dika dîrokê û ev tifaq Nînovayê tarûmar dike. Di vir de ŞIMITÎNA NAVENDÊ çêdibe. “Yên ku tarûmar dikin, têne tarûmarkirinê” Qesta me ji şemitîna navendê, Şaristaniya Navendî ye. Di vir de şaristaniyên Çîn, Hînd û Misir ên kêlekî ne. Wekî mînak Misir xwe disparte çandiniyê û digel ku efrîqîbûn jî, li tevahiya Efrîqayê belav nebûye. Herikîn ji wir derbasî Derya Spî û Enatolyayê dibe û li Girîdê tam rengê xwe belî dike, ji wir jî derbasî Ewropayê dibe. Dîsa Çîn sînorên xwe yên herêmî nikare derbas bike. Debara xwe bi çandiyê dikin û tekela siyasî têkiliya xwe ji aboriyê nayne. Dema ku em li herdu mînakan binêrin, herdu jî ya ku girtine mezin kirine. Yanî bixwe afirandin nîn e, yên amadekirî girtin û pêşvebirin heye.
Ku em careke din li herikîna şaristaniyê binêrin bi El-Ubeyt re ji Mezopotamyaya Jorîn ber bi jêr ve diherike û dîsa hewl dide ber bi jor ve were. Ew hewldan bi riya Akad, Babîl û Asûriyan ve tê kirin. Lê di vir de mîna roja me ya îroyîn ku çawa PKK fena bendekê li hember emperyalîzmê sekiniye û li Rojhilata Navîn çit bûye, wê demê êrîşên van împeratoriyan ji hêla Ûrartû-Med-Hîtît-Mîtaniyan ve tê astengkirinê. Di van serdeman de hêlên demokratîk li pêş in.
Di vê demê de ya ku bal dikêşe fenîkeyî (kartacayî yek ji koloniyên wan in)ne. Vanan di çêkirina keştî û benderan de, di bazirganî û alfabeyê de gavên mezin davêjin. Di bajarvaniyê de, di şaristaniyê de pengizandinek dikin. Ji Hatayê bigire hetanî Tûnûsê serdestiya wan heye. Di salên B.M 700’î de li hember êrîşên asûriyan konfederasyonên eşîrî bi pêş dikevin. Ev rewşeke nû ye. Ji ber zihniyeta ku hatiya sazkirinê împeratorî û dagirkerî ye. Lê di tifaqa Med-Pers-Part’an de ku Med domînat in, zihniyeteke nû heye. Ev rewşeke nû ye û demokratîk e. DI ŞÛNA ÎMPERATORIYÊ, KONFEDERASYON!
Zerdûştî mohra xwe li wê demê dixe. Ji ber ku ewqas bi pêş dikeve, di peşengiya Zerdûştî de felsefeya exlaqê bi pêş dikeve û ev jî ji bona konfederasyonên eşîrî bingeha zihnî ye. Bi taybet berî mîladê di salên 612’an de di pêşengiya Rahîbên Mag(tifika agir) de ev bi pêş dikeve û encax bi tifaqa Kasîd-Med-Pers-Îskîtan dikarin asûriya têk diçin.
Niha ji bona her rewşeke nû zihniyetek pêwîst e. Niha Asûr têk çûye? Baş e, gelo wê çi bikeve şûna wê? Ya wê fena asûriyan bihatana kirin, ya jî wê rewşeke nû çêbûna. Jixwe êrîşên asûriyan konfederasyonan neçar dihêle. Li rastê hêzeke wisa heye ku asûriyên ku temsîla sîstema dinyayê dike têk birine hene. Ev jî Med in. Ya wê Med bibûna berdewamiya şaristaniya dewletî û çînî, yan jî wê bi sîstemeke nû bibûna serdestê hemû dinyayê. Ji bona wê jî veguhezîna zihniyeteke nû pêwîst dike. Lê di vir de Zerdûştî gerdûnî nabe û ev jî bi xwe re qeyranan derdixîne. Dema ku ev nayê kirin, Pers dertên pêş û hêza Med vediguheze împeratoriya Pers-Med. Li hember vê rewşê Rahîbên Mag 40 sal li ber xwe didin, bes li ser nakevin.
Di Împeratoriya Pers de, Med di radeya duyemîn de ne. Lê di dema konfederasyonê de Pers di radeya duyemîn de ne. Piştî ku Pers mîrateya Akad û Asûr digirin û hewl didin ku bibine serdestê cîhanê û ji bona wê jî her cure hovîtî dikin û bi taybet Babîlê bi tevlî hemû zanîn û pirtûkên wê dişewitînin, ji ber bawermendiya Zerdûştiyê, ev ji hêla Medan ve bertek dibîne û ji wê demê şûn ve Med û Pers bi tevahî ji hev qut dibin.
Di wextê Persan de ya girîng artêşên bi pergal û profesyonel saz dibin û di warê teknîkî bi pêş ve dibin. Wekî mînak wê demê Tabûrên Nemiran û Hêzên Taybet hene. Yanî wisa ji asûriyan jî kêm nîn in. Sînorên xwe çend qatî firehtir dikin. Ta diçine hetanî Makedonyayê. Riyên Keyayan(qralan) ku axên ku li serdest in digihîn hev ava dikin. Ev hemû rê li Persepolîs digihên heve. Ev rewşeke cuda û yekem e. Sîstema postayê çêdibe. Riya ku 9 meh digire, dadikeve 3 mehan. Di şûna serdestiyeke bi giştî, tiştek wekî sîstema eyalatan û walîtiyên herêmî, di warê siyasî de mayinde dibin. Bi vî awayî ŞARISTANÎ hetanî giravên Yewnan diçe. Piştî ku bi Îskenderê Mezin re Pers têk diçin. Êdî herikîna şaristaniyê ji ÇAVKANA NAVENDÎ dûr dikeve û li peravên bajarên Îtalayayê pingar dide. (wê bidome)
Rûbar Andok
- Ayrıntılar
DI DÎROKÊ DE BERXWEDANIYA CIVAKÊN EHLAQÎ Û POLÎTÎK –IX-
Di dîroka avabûna bajarvaniyê de, bajarên wekî Uruk, Nîppûr, Agade, Babîl û Nînova hîmê şaristaniyê avêtine. Di nivîsên borî de, me kêm be jî bahsa wan kiribû. Niha di babîlan de li bajarê Babîl rêveberê herêmî Nemrûd in. Li Misrê jî Fîravûn in. Li vir Nemrûd û Fîravûn asta temsîla sazûmana siyasî ne. Di derketina Îbrahîm de, çawa ku di salên B.M-1700’an de derketineke dij çanda Mardûk heye an li dijî Nemrûdan heye, li dijî Fîravûnan jî derketina Mûsa heye.
Ku em guh bidine dîrokê, li ser rûbar û geliyên Dîcle-Feradê û li Hîveka Zêrîn panzdeh sal serdema Neolîtîk tê jiyandin, piştre pênc hezar sal bi şaristaniya navendî didome û ev du sal in bi modernîteya kapîtalîst û kambax jî sedsalên xwe yên dawîn dijî. Ku em şaristaniya pênc hezar salan ji sûmeran bidine destpêkirin, piştre ev herikîn bi Akad, Babîl, Gutî- Asûr, Hûrî, Mîtanî, Ûrartû, Hîtît, Med, Pers, Helen, Sasanî, Bîzans, Emevî, Abbasî, Selçûqî, Moxol, Osmanî û li peravên Zeryana Atlasê li Amsterdam-Londrayê çiq dibe û dibe bela serê mirovantiyê. Lê ya girîng ku divê em ji bîr nekin, dema ku ev çanda dewletparêz-çînî ku îro wekî modernîteya kapîtalîst tê binavkirin bi pêş ket, pê re jî bi qasî dîroka mirovantiyê kevn, ji klana bigire di her demên neolîtîkê de şaristaniya demokratîk jî hebûye û tu carî berxwedaniya civakeke exlaqî û polîtîk tune nebûye.
Di vê herikînê de em ji babîlan bidomînin. Rêber Apo di parêznameyên xwe de babîlan dabeşî sê serdeman dike.
Serdema yekemîn (B.M 2000-1600); di vê serdemê de Hamûrabî birêve dibe. Di wê demê de Babîl her dem bi êrîş û berxwedaniyên Hîtît û Kasîdan rû bi rû dimînin.
Serdema duyemîn (B.M 1600-1300); di vê serdemê de di navbera Hîtîtî-Kasîdî-Babîliyan de tifaq heye.
Serdema sêyemîn (B.M 610-330); navê Nabûkatnazar dertê pêş. Di vê serdemê de hilweşîna asûriyan çêdibe û seferên Îskenderê Mezin hene.
Ku em li rêveçûna şaristaniyê binêrin, destpêkê li Mezopotamyaya Jorîn bi riya koloniyên hûriyan li Mezopotamyaya Jêrîn destpê dike. Sûmerî hemû hîmên bingehîn davêjin, asûrî derdixin asteke din û babîlî di serdemên cuda cuda de pêşdetir dibin. Lê ev herikîna şaristaniyê, piştî ku berdewamiyên qewmê hurî û gutiyan; mîtanî, kasîdî, hîtîtî, naîrî, ûrartû dikevin dewrê, ji Mezopotamyaya Jêrîn ber bi ya jor ve diherike.
Di vê serdemê de pêwîst e ku mirov bahsa asûriyan(B.M 2000-1600) bike. Di heman wextî de derketina Îbrahîm û serdema yekem a babîlan tê jiyandin. Aborî û bazirganiya asûriyan xwe dispêre bejahiyê. Demeke dirêj ji hêla kasîd, hîtît û babîlan ve têne tengavkirinê. Ji ber ku împeratoriya ku asûrî saz dikin xwe dispêre bazirganiyê, rewşeke hov derdikeve holê. Asûrî di bazirganiyê de gavên mezin davêjin. Acentayan vedikin, depokirineke zêde ya xwarinan çêdibe, di gihandinê û sazkirina karxaneyan de sazîbûnên mezin çêdikin. Ji bona ku bazirganî leztirîn bibe, alavên wekî zêr û zîv bikartînin. Bajarê Nînova navenda wan e. Ji bona ku koloniyan bi pêş bixin, di warê teknîk de pêşketî artêş ava dikin. Artêşên dagirkirinan! Di asûriyan de, bûyîna şervan, îtîbareke mezin e. Ji serê mirovan kelayan çêdidin. Ev di şaristaniyê de, lûtkeya hovîtiyê ye.
Dema ku em dinêrin, dîsa yên ku vê hovîtiyê sînor dikin Mezopotamayaya Jorîn in. Ew jî berxwedaniya mîtanî û hîtîtiyan, naîriyan û ûrartûyên ku 300 salan liberxwe dane ne. Ku ûrartûyî nînbûyîna, wê asûrî bibûna împeratorê dinyayê. Ji ber ku, riya xwegihandina hesinên behra reş, ji hêla ûrartûyan ve tê girtin. Bi hilweşîna ûrartûyan re, berî mîladê di salên 612’an de Hîtît+Med+Îskît dertên ser dika dîrokê û ev tifaq Nînovayê tarûmar dike. Di vir de ŞIMITÎNA NAVENDÊ çêdibe. “Yên ku tarûmar dikin, têne tarûmarkirinê” Qesta me ji şemitîna navendê, Şaristaniya Navendî ye. Di vir de şaristaniyên Çîn, Hînd û Misir ên kêlekî ne. Wekî mînak Misir xwe disparte çandiniyê û digel ku efrîqîbûn jî, li tevahiya Efrîqayê belav nebûye. Herikîn ji wir derbasî Derya Spî û Enatolyayê dibe û li Girîdê tam rengê xwe belî dike, ji wir jî derbasî Ewropayê dibe. Dîsa Çîn sînorên xwe yên herêmî nikare derbas bike. Debara xwe bi çandiyê dikin û tekela siyasî têkiliya xwe ji aboriyê nayne. Dema ku em li herdu mînakan binêrin, herdu jî ya ku girtine mezin kirine. Yanî bixwe afirandin nîn e, yên amadekirî girtin û pêşvebirin heye.
Ku em careke din li herikîna şaristaniyê binêrin bi El-Ubeyt re ji Mezopotamyaya Jorîn ber bi jêr ve diherike û dîsa hewl dide ber bi jor ve were. Ew hewldan bi riya Akad, Babîl û Asûriyan ve tê kirin. Lê di vir de mîna roja me ya îroyîn ku çawa PKK fena bendekê li hember emperyalîzmê sekiniye û li Rojhilata Navîn çit bûye, wê demê êrîşên van împeratoriyan ji hêla Ûrartû-Med-Hîtît-Mîtaniyan ve tê astengkirinê. Di van serdeman de hêlên demokratîk li pêş in.
Di vê demê de ya ku bal dikêşe fenîkeyî (kartacayî yek ji koloniyên wan in)ne. Vanan di çêkirina keştî û benderan de, di bazirganî û alfabeyê de gavên mezin davêjin. Di bajarvaniyê de, di şaristaniyê de pengizandinek dikin. Ji Hatayê bigire hetanî Tûnûsê serdestiya wan heye. Di salên B.M 700’î de li hember êrîşên asûriyan konfederasyonên eşîrî bi pêş dikevin. Ev rewşeke nû ye. Ji ber zihniyeta ku hatiya sazkirinê împeratorî û dagirkerî ye. Lê di tifaqa Med-Pers-Part’an de ku Med domînat in, zihniyeteke nû heye. Ev rewşeke nû ye û demokratîk e. DI ŞÛNA ÎMPERATORIYÊ, KONFEDERASYON!
Zerdûştî mohra xwe li wê demê dixe. Ji ber ku ewqas bi pêş dikeve, di peşengiya Zerdûştî de felsefeya exlaqê bi pêş dikeve û ev jî ji bona konfederasyonên eşîrî bingeha zihnî ye. Bi taybet berî mîladê di salên 612’an de di pêşengiya Rahîbên Mag(tifika agir) de ev bi pêş dikeve û encax bi tifaqa Kasîd-Med-Pers-Îskîtan dikarin asûriya têk diçin.
Niha ji bona her rewşeke nû zihniyetek pêwîst e. Niha Asûr têk çûye? Baş e, gelo wê çi bikeve şûna wê? Ya wê fena asûriyan bihatana kirin, ya jî wê rewşeke nû çêbûna. Jixwe êrîşên asûriyan konfederasyonan neçar dihêle. Li rastê hêzeke wisa heye ku asûriyên ku temsîla sîstema dinyayê dike têk birine hene. Ev jî Med in. Ya wê Med bibûna berdewamiya şaristaniya dewletî û çînî, yan jî wê bi sîstemeke nû bibûna serdestê hemû dinyayê. Ji bona wê jî veguhezîna zihniyeteke nû pêwîst dike. Lê di vir de Zerdûştî gerdûnî nabe û ev jî bi xwe re qeyranan derdixîne. Dema ku ev nayê kirin, Pers dertên pêş û hêza Med vediguheze împeratoriya Pers-Med. Li hember vê rewşê Rahîbên Mag 40 sal li ber xwe didin, bes li ser nakevin.
Di Împeratoriya Pers de, Med di radeya duyemîn de ne. Lê di dema konfederasyonê de Pers di radeya duyemîn de ne. Piştî ku Pers mîrateya Akad û Asûr digirin û hewl didin ku bibine serdestê cîhanê û ji bona wê jî her cure hovîtî dikin û bi taybet Babîlê bi tevlî hemû zanîn û pirtûkên wê dişewitînin, ji ber bawermendiya Zerdûştiyê, ev ji hêla Medan ve bertek dibîne û ji wê demê şûn ve Med û Pers bi tevahî ji hev qut dibin.
Di wextê Persan de ya girîng artêşên bi pergal û profesyonel saz dibin û di warê teknîkî bi pêş ve dibin. Wekî mînak wê demê Tabûrên Nemiran û Hêzên Taybet hene. Yanî wisa ji asûriyan jî kêm nîn in. Sînorên xwe çend qatî firehtir dikin. Ta diçine hetanî Makedonyayê. Riyên Keyayan(qralan) ku axên ku li serdest in digihîn hev ava dikin. Ev hemû rê li Persepolîs digihên heve. Ev rewşeke cuda û yekem e. Sîstema postayê çêdibe. Riya ku 9 meh digire, dadikeve 3 mehan. Di şûna serdestiyeke bi giştî, tiştek wekî sîstema eyalatan û walîtiyên herêmî, di warê siyasî de mayinde dibin. Bi vî awayî ŞARISTANÎ hetanî giravên Yewnan diçe. Piştî ku bi Îskenderê Mezin re Pers têk diçin. Êdî herikîna şaristaniyê ji ÇAVKANA NAVENDÎ dûr dikeve û li peravên bajarên Îtalayayê pingar dide. (wê bidome)
Rûbar Andok
- Ayrıntılar
Yek ji gelê herî kevnar yê vê erdnigariyê gelê kurd e. Ji destpêka dîroka nivîskî û heta roja me ya iro bi gelek navan hatine naskirin lê her bi çand, ziman û nasname ya xwe jiyan kirine. Bi piranî ji weke gelekî çiyayî û şerker hatine naskirin. Ev taybetmendi yê gelê kurd di roja me ya îro jî bêguman berdewam dike. Gelek netew, gel û qewm tune bûn lê gelê kurd li gel êşkişandinên mezin û berdelên bêhempa hebûna xwe berdewam kirin e.
Ji sedsala 19. û virve herdem berxwedan û serhildanê kurdan di rojevê de ye. Di pergala netev-dewletê de hemû gelan di nava netewê serdest de hilandin rêbazeke sereke ye. Ji ber vê jî gelek gel û netew di nav pêkanîn bişavtin û hilandinê de tunebûn. Gele Asurî, Keldanî, Çerkez, Laz, Ermenî û hrw. gelên rastî komkuji yan hatine , yan hatine tunekirin yan jî di nava gelên serdest de hiliyane. Lê gelê kurd li hember van pêkanînan serî netewandiye û her serîhildaye, li berxweda ye.
PKK di şêrê çekdarî de dikeve sala 27’emîn. Beriya wê bi gotina rayedaran 28 serhildanên kurdan çêbû ye, Cardin bi gotina wan çawa ku 28 serhildanê kurdan hatiye çewsandin wê ev jî bê binxistin. Ji xwe dema di 15’ê Tebaxa 1984’an li navçeya Sêrtê Dihê bi fermandariya Rêheval Egîd gule ya destpêkê hate teqandin, rayedarên dagirkeran digotin çend talanker in û wê di demeke kurt de bên tune kirin. Lê ev tekoşîn dikeve sala 27’emîn. Lê hîn jî dest ji van gotinên xwe yê ku êdî ew jî bawer nakin bernadin. Bawer dikin ku wê gel bi van demagoji yan wê karibin gel bixapînin. Lê dem û dewran guheriye. Ne gelê kurd û nejî gelê tirk weke berê dixape!
Tekoşîna çekdari ya rizgariya gelê kurd hemû rê û rêbazên dewletê, plansazî û xwestêkê wan ser û binî kiriye. Rojeva li Kurdistan û Tirkiye weke germa havînê germ e. Şer li her deverê belav bûye, gel serhildanên xwe bê navber didomîne, û ciwanên kurd weke herdem xwedî li tevgera xwe derdikeve tevlî nava refê gerîla dibe, di kolanan bi polisan re dikeve nava pevçûnan… Li beramberî gule, bombeyên gazan û copan bi vîna xwe bi keviran şer dikin. Berovajî vê jî di rojeva dewletê jî gelek alozî hene. Hemû saziyên wan bi pev ketine. Herweha nikarin di nava artêşê de guhertinan bike. Leşker ji bo bingeftî xuyaneke bi xestina teqawitbûyinê, wezîfe negirtin û hrw. gefan li hukumetê dixwe. Ji xwe rojeva tirkan eve lê di salvegera cejna vejînê ya gelê kurd çalakiya ku çerxa felekê guhertiye, bêbawerî û xwe biçûk dîtina kurdan guherandi ye. Berê kurdan şerm dikirin ku bêjin em kurdin, ne tenê şerm kirin herweha ditirsiyan jî. Lê îro biserbilindî, bi wêrekî li her deverê bi dengekî bilind kurdbûna xwe qîr dike.
Hin kes hene dîrokê dinivîsinin û hin kes jî berê dîrokê diguherin. Çalakiya di fermandari ya Rêheval Agît de di dîroka kurd de rûpeleke nû vebû. Dîroka kurdê azad û serbilind. Rêheval Agit şagirtê berxwedêrê mezin Rêheval Mazlum bû. Çawa ku Rêheval Mazlûm di girtîgeha Amedê bi berxwedana xwe hemû êrîşên dijmin vala derxist û hêza berxwedan, vîn û baweriyê ispat kir. Bi çalakiya xwe bû pêşengê çanda berxwedani yê. Berdewamê wî tu car kêm nebûn... Xeyriyan, Kemalan, Bêrîtanan, Zîlanan û bi dehhezaran şehîdê tevgera azadiyê… Reheval Egit jî di pey weke mamoste yê xwe li pêy rêka MAMOSTEYÊ MEZIN bê şik û goman, bi hostatî meşand. Îroj navê sedan zarokên kurda bûye EGÎT. Îroj jî him gelê kurd û him jî dijmin 15 Tebaxê û Rêheval Egit ji bîr nekirine. Ji ber ku mirovên mezin nayên jibîr kirin.
Gelek kesên di wê demê hatine dinê bi bîranînên şerê rizgariya netewî mezin bûne. Kurdbûyina xwe û pê serbilindahi ya xwe deyndarê wê çanda berxwedaniyê ye.
Cejna wejînê li hemû kurdan pîroz be…
Boran Mercan
- Ayrıntılar
Di herikîna şaristaniyê Nîppûr û Agade...
DI DÎROKÊ DE BERXWEDANIYA CIVAKÊN EHLAQÎ Û POLÎTÎK –VIII-
Wekî rêbaz di lêhûrandina bûyer an fêmkirina diyardeyan(olgu) de, piştî parêznameyên Serokatî yên dawîn, divê em ji klanan dest bigirin û li rawestgeha sûmeran bisekinin. Di beşên nivîsên borî de, me gelek bahsa klan, dayîksalariyê û serdemên wekî El-Ubeyt û Tel-Halaf kir. Her serdemek xwedî zihniyetek e. Serokatî di parêznameyên xwe de zihniyetê, wekî RAMANDIN û ÇALAKÎ bi nav dike. Vaye di vir de erka sûmeran dertê holê. Gava herî mezin a sûmeriyan afirandina zihniyetê ye. Vê jî bi mîtolojiyan kirine.
Jixwe tê zanîn, berî mîtolojiyan xweza zindî dihat hesibandin û nasnameya wan TOTEM bûn. Wê demê pêwîst bû ku sazûmaneke wisa bihatana afirandin ku, şûna nasnameya toteman bigirtana û divê her kes qanî bibûna. Yanî di vir de ya girîng pêkhatina GERDÛNÎBÛNÊ(evrensellik) ye. Ev gerdûnîbûneke wisa ye, vê gerdûnîbûnê bi tevahî ji xwedayan re bexş dike û bi vê yekê li hemû gerdûnê serdest dibe. Wekî mînak rahîbên sûmeran 1500 xweda afirandine û her yek ji wan navek li wan kirine(ku mirov li îslamê binêre, 99 nav wisa zêde nîn in) Bi vî awayî Xweda her dem hatiye bilindkirinê, razber û nepenî hatiye hiştin. Di vir de li gorî pêdiviyê zihniyet! Ji her qadê re, ji her tiştî re xwedayek! Dema ku vê yekê kirine jî, bi hunerên wekî çîrok, destan, efsane û gotegotan kirine û rewa kirine. Wekî mînak; Adem-Hewa, Dojeh-Bihûşt, bûyera keştiya Nûh... ev hemû jî guherto an versiyonên cuda cuda yên sûmeriyan in.
Êdî piştî demekê evdê ku hene, dibin mirovên ku ji pîsiya xwedayan hatine afirandinê. Ev zihniyet bi awayekî çandî li her qadê belav dibe. Ji Mezopotamyaya Jêrîn hetanî Hîndistan û Çînê belav dibe. Bingeha ev hemû mijûlahiyan jî, bikaranîn û destdayîna zêdehiyên madî ne. Her diçe ev desthilatî û serdestî, xwe digihînin formata dewletê.
Bajar+Çîn+Dewlet bi xwe re riya pêşketina şaristaniyê vedike. Di vir de bajêr, diyardeyeke nêzîkatiyeke analîtîkî ye, lê ev nêzîkatî wekî hûtekî mezin dibe. Bes bi vê mezinbûnê re, tiştên baş ên wekî huner û bêje jî bi pêş dikevin.
Di vir de ez ê hewl bidime di çarçoveya parêznameyên Rêber Apo de, bandora bajaran di herikîna şaristaniyê de çawa bûye bisekinim û berdewamiya wan ku wekî împeratorî tê binavkirinê bisekinin. Piştre jî em herikîna şaristaniyê ku hemû nirxên Mezopotamyaya Jorîn girtin û ber bi peravê Îngilîstan û Hollandayê ve çû bişopînin.
Bajarê yekem bajarê URUK e(B.M 4000-3000) û wekî bajarê Înanna tê zanîn. Dîsa Gilgamêş jî bi vî bajarî tê zanîn. Di berdewamiya vî bajarî de wekî yekemîn, duyemîn, sêyemîn dewletên bajarî yên UR didomin. Bajarên wê demê bi birc an sûran rapêçayîne. Wekî mînak, bajarekî wê demê xwedî eraziyek 660 donimî ye. Bajarê Lageş ku yê herî mezin e, serjimara wê 36 hezar kes e. Tabî li gorî hinek çavkanan tê gotin ku ev hejmar, hejmara yên ku 18 salî mezintir in diyar dike. Ku rewş wisa be, wê demê bajarên wê demê, xwe digihînin 100 hezar î.
Berî dewletên bajarî di qebîleyan de bazirganiya şexsî hebû. Lê di dewletên bajarî de, ev bazirganiya şexsî nîn e. Bazirganî di dest dewleta bajarî de ye. Bi şêweyekî BAZIRGANIYA KOLONÎ, li ser qadên cuda cuda KOLONYALÎZM çêdibe. Bazirganiya bajarên sûmeriyan, li bajarên wekî Mahanjadaro û Harapa ku li Hindistanê ne, Çîn, Misir, Enatolya û Mezopotamyaya Jorîn belav dibe.
Her diçe hejmara dewletên bajarî zêde dibe, pê re jî nakokî jî zêde dibe. Dewlemendiya bingehîn destdayîna HILBERÎNA ZÊDEYÎ ye. Ji ber ku zihniyeta ku hatiye afirandin, vê ferz dike. Lewma jî şerên bajaran gelek bi xwîn in. Di vê demê de bajarê Nîppûrê, di bajarvaniya sûmeriyan de lûtke ye. Fena New-Yorka roja me ya îroyîn e. Piştî sûmeriyan împeratoriya akadan ku bi Sargon tê naskirin dikeve dewrê. Akadî bi eslê xwe samî ne û berdewamiya sûmeriyan in. Yekem car bi akadiyan împeratorî dertê ser dika dîrokê. Dema ku vê dikin jî hemû bajaran hildiweşînin. Bajarê Agade paytexta wan e. Di wê demê de, destaneke ku ji roja me ya îroyîn re maye bi navê “Ji Agadeyê re lanet, ji Nîppûrê re zêmar e.” şerên wan deman ji me re nîşan dide. Ev serdem lûtkeya zûlimkariya Sargon e. Hemû bazirganî dikeve dest akadiyan. Êdî her diçe zimanê sûmeriyan lewaz dibe.
Wekî her carê, dîsa Gûtî(kurd) dikevine dewrê. Encax bi saya wan Sargon tê sînorkirinê. Wekî tê zanîn Gûtî ku di pêşengiya Gûdea de hêzeke xwecihî yê Mezopotamyaya Jorîn in, berî mîladê 2000 sal berê bajarê Agade bi dest dixin û bi qasî 100 sal hikumdarî dikin. Bi kurtasî ku em li qonaxên şaristaniyê binêrin, em dikarin vê formûlasyonê bikin.
Yek, bajarê Uruk.
Dido, pevçûnên bajaran.
Sisê, împeratorî ye.
Sûmerî di 2000 salan de bajaran ava dikin, akadî hemû dewletên bajarî hildiweşînin û împeratoriyan saz dikin û şaristaniyê dikine sazûmaneke cîhanî. Yanî gerdûnî dikin. Dema ku ev tê kirin jî, wisa ne rihetin jî. Pêwîst e ku li hember hêzên derveyî xwe, xwe biparêzin. Nakokiyên wan û yên ku konfederasyona qebîle-eşîran pêk anîne çêdibin.
Di bajarvaniyê de di serdema babîlan de, mirov dikare bêje, bajarê Babîl lûtke ye. Nûnerê herî pêşketî yê împeratoriyê ye. Bajarê çandê ye. Hema em bêjin, hemû nirxên madî û manevî yên Nîppûrê dibine Babîlê. Wekî senteza têkoşîneke 2000 salî ye.
Di serdema babîlan de, berxwedaniya jinê di asta jor de ye û şikestina herî mezin dixwe. Ev berxwedanî hetanî şerê Mardûk-Tîamat didome û Tîamat bi tevahî winda dike. Berî mîladê 2000 sal berê, Mardûk wekî Xweda tê gerdûnîkirinê. Ku mirov di şaristaniyê de guherîn û veguherîna xwedayan binêre; Babîl-Mardûk, Grek-Zeus, Roma-Jupîter, Hindî-Braham, Hûrî-Gudea, Çîn-Tao ev hemû ji çanda Xweda Marduk in. Yanî serdestiya yek xwedayî ye.
B.M. 1900 temsîla zihniyeteke nû ye. 282 heb Zagonên Hamûrabî wê demê hene. Mirov dikare yekemîn sazûman hiqûqî binav bike. Ev zagon li ser dewlet, mafên şexsî û bazirganiyê ne û ji bona parastina dewletê ne. Mirov dikare bigihê vê encamê ku, wê demê dewlet tê lêpirsînkirinê. Di zirûfên asayî de, di sûmeran de serdestiya bazirganiyê di dest bajaran de bû û bi bajaran bi sînor bû. Di demên akadan de, hemû bi bajarê Agadeyê ve têne girêdanê.
Şaristanî bi babîliyan re, hem hinciriye hem jî gelek bi pêş ketiye. Di şûna exlaq de hiqûq hatiye. Di şûna mîtolojiyên ku êdî bandorên wan nemane, yekane serdest Mardûk tê. Mozaîka gelan e. Lewma hatiye gotin ku “Miletê 72 zimanê” Ev rewş hetanî derketina Îbrahîm û asûriyan di sê serdemên cuda cuda didome û herikîna şaristaniyê ji Nîppûrê ber bi Agade, Babîl, Nînova, Persepolîs, Atîna, Romayê ve diçe û ji bajarên Londra-Amsterdamê diherike Zeryana Atlasê...
Wê bidome...
Rûbar Andok
- Ayrıntılar
Wekî ku min di sernavê nivîsê de jî diyar kiriye, AKP êdî bûye sazkariyeke leşkerî. Ji ber ku rasterast li Kurdistanê bi hemû saziyên leşkerî re; di serî de bi JÎTEM, cahş, nokeran re têkildar in, heta pêşengiya wan dikin. Li ku devara Kurdistana Bakur cahşîtî, çetetî, karek qirêj, fihûş, tilyakêşî hebe ew AKP’iyên mûnafik di nav de ne û bi xwe dikin. Dema ku vê dikin jî li ser navê îslamê dikin.
Îro li Kurdistanê AKP bi kadroyên xwe pêşengiya şerê qirêj û taybet dikin û rasterast bi çarenûsa gelê kurd dilîzin û her diçe xeter dibin. Di serdema çaremîn a berxwedaniya tevgera azadiyê de, herî zêde hêza ku astengî derdixin, bi derewan dijberî dikin, pişavtin û asîmîlasyona li ser kurdan kûr dikin, bi ol û dîn dilîzin û saziyên dewletê li Kurdistanê rewa dikin ew in. Mixabin hinek derdorên ku li ser navê îslamê di nava vê qirêjiyê de ne jî haya wan ji wan nîn e.
Êdî AKP yeksan e, walîtî, qeymekqamî, artêş, polês, cahşîtî. Ev zihniyet rasterast zihniyeta dewletê ye. Ev dewlet jî, ev sed sal in her cure qirkirin, mêtandin, pişavtinê li ser gelê kurd meşandiye. AKP jî îro bi vê zihniyetê re hevkarî dike û ji bona berjewendiyên xwe, ji bona îktîdara xwe zexm û domdar bikin, her cure nirx û rûmeta gelê kurd binpê dikin.
Qadroyên AKP’ê hewl didin di nava civakê bêexlaqiyan bi pêş bixin. Mînakên herî dawîn ên li Berwarî û Sêrtê bo vê mînak in. Di van bûyeran de rasterast qadroyên faşîst û mûnafik ên AKP’yî cî girtine. Li ser vê digel ku ewqas ji hêla tevgera azadiyê ve hatine hişyarkirinê, hê jî ev sekna wan didome û wekî partiyeke paramîlîter tevdigerin.
Îro li Kurdistanê di girtina zarokan de, di lêdana dayîkan de, êşkencekirina cenazeyên hevalên me de, di pêşvebirina fihûş û tecawizan de, di zêdekirina operasyonanan de, di girtina siyasetmedarên kurd de şanenava AKP’ê heye. Yanî rasterast êrîş birine ser siyaseta demokratîk a kurd. Ev jî bixwe rewabûna AKP’ê ji holê radike. Yanî ji niha û şûn ve AKP û hemû qadroyên wan, ne endamên partiyeke siyasî ne. Ew cahş in, ew tecawizkar in, ew polês in, ew JÎTEM in, ew şewatkarên daristananên Kurdistanê ne, ew êşkencekarên cenazeyên kurdan in....
Ji ber vê yekê, divê her xebatkar an qadroyek AKP’ê asûna xwe ya dijminantiyê bizanibe. Her yek ji wan, neyar û dijminên gelê kurd in. Kî li ser navê wan bixebite, destê wan di xwîna kurdan de ye. Ji bona wê jî, cudahiyek di navbera polês, leşker an AKP’iyek de nemaye. Loma jî, ku ji wan yek bi yek hesap bê pirsîn, bila xwe li kerîtî û kerîtiyê daneynin. Wê ev gel hesabek mezin ji wan bipirse. Bi taybet, serokên bajaran, ên navçeyan, encûmen û xebatkarên AKP’ê yên li Kurdistanê ku vê peywira xwe bidomînin, ger ku bi lezgînî dev ji vê bêşerefî, bênamûsî û xwefirotiyê bernedin wê li hember dîrokê hesabek mezin bidin.
Gelê kurd niha şerê “Parastina hebûnê û pêşvebirina azadiya xwe” dide. Ew derdorên ku li ser navê AKP’ê dixebitin, divê bizanibin rasterast li hember hebûna gelê kurd in û di xwîna dirêjê de jî berpirsin. Loma jî, divê ev derdor rewşa AKP’ê bizanibin, kesên mîna Tayîb Erdogan baş bizanibin û ji bona van derdorên ku dijminên gelê kurd in, xebatek nekin û werin ser riya heqiyê. Nexwe, wê wekî cahş, noker, endamen JÎTEM’ê, fihûşkar û xiyanetkar bêne hesibandin.
Aram Masîs
- Ayrıntılar
Dema komên aştiyê bi bangawaziya Rêber Apo ji deriyên Xabûr derbasbû di hemû kesî de hêviyek ava bû ku hukumeta AKP ji bo çareseriyê hin gavan biavêje. Lê dema ku gele me bi rengeki serhildanê ew pêşwazî kirin û hinek bertekên derdorên nijadperest bilind bû, Erdogan gote dibe ku her tişt ji serî de destpê bike. Çawa ku dema hate Amede gote pirsgiraka kurd berî hemû kesî ya min e. Piştrê dema çu Moskowê jî gote hûn nefikirin pirsgirêka kurd nîne. Kesayeteke ew qas durû û karibe wusa bi hostatî paş de gavan bi avêje û li hevbîne kême.
Ya kambax ewe ku Erdoganê ku xwe weke misilman nîşan dide, lê nizane ku di misilmaniyê de durûtî taybetmendî ya minafiqan e. Ji xwe gelê me ev nav ji zûde li Erdoganê li Kurdistanê cûda, li Amerîka cûda diaxive kiriye. Ew qas bê rûye kî dema tê pirsgirêka Filîstînê dibe hewar hewara wî lê dema tê pirsgirêka kurd hemû tişt berovaji dizîvir e. Na na berovajî nazîvîre xwe wusa nîşan dide ku mirov bi kurahî li mijarê nenêre mirov bêje qey kurdperwere, ya ku Erdogan dike weke nepoxê ye. Mezin xuyadike lê hundir valaye. Cardin di tiştekî pir biçûk de ji teqînê wekiriye.
Meha Pûşperê de rojev pir germ bû. Lê di meha Tîrmehê de rojev germahiya xwe parast. Hemû derdoran erênî an jî neyînî pirsgirêka kurd nîqaş dikir. Lê beramberî vê yekê êrîşên hukumet a AKP û dewletê bê navber berdewam dikir. Li her deveran operasyon zêde kirin, êrîşên li ser gel zêdetir bû û şerê psîkolojîk derkete asta herî jor. Rêber Apo jÎ di vê demê de ji bo çareseriyê hewldanê xwe weke hercar didomand. Weke hercar bersiva AKP û dewletê bê şert û qeyd teslimîyet an jî tunekirin bû.
Tê zanîn gelê kurd berxwedêr e. Çiqas êrîşên neyaran dijwar bibe wê asta berxwedêriya vî gelî zêdetir bibe. Herweha ev gela ji berê zêdetir hişyar bûye, zanetir bûye, êdî xwe nasdike. Li gel vê dijminê xwe ji naskiriye. Li himber hewldanên çespandin û hilandinê serê xwe natewîn e. Cardin di her şert û mercî de xwe dî li tevger a xwe derdikeve. Êdî ev gel û tevgera azadiyê bûye heman tişt. Bi hew re hene, bi hewre xurt dibin.
Di dema çaremin a Tevgera Azadiyê û gelê kurd de ku armanc ewe ku çareseriya xwe bi xwe pêş bixe û xweseriya demokratîk ava bike de nepejirandin û hovitîya dewleta tirk carekedin xwe nÎşan da. Hovîtiya li ser cenaze yên gerîla yê gelê kurd de kirin bê tehemmuliya wan carekedin nÎşan da. Di tu qanûnên şer ê cîhanê de hovitiyeke bi vî rengî nayê pejirandin û sûcê herî mezine. Lê balkêş e hemû cîhanê çavê xwe ji vê hovîtiya dewleta tirk girtine. Ev îspat dike ku hemû di vê hovîtiyê de hevkarên devleta tirk in. Ji xwe vala vala Erdogan û kurtêlxurên li derdora wî li welatên cîhanê nagerin. Hemû ji bo tevgera azadiyê tasfiye bikin tawîzan didin dewletên cîhanê. Dewletên cîhanê jî ji ber tirkiyê hîn bêhtir ji bo berjewendiyên xwe bikar bînin û bi xwe girê bidin çavên xwe ji vê hovîtiyê digrin û dibin hevkarê vî sûcê dijmirovahiyê.
Tevî vana hemûyan gelê kurd û tevgera azadiyê ala berxedanê bilindtir dikin. Asta çalakiyan zêdetir dibe. Tola şehadetên li Şemzînan û Perwari yê bi çalakiyên devleta tirk bêzar dike hildigrin. Hukumet a AKP û devlet ji bo leşkeriyê hemû teknîk û teknolojî ya cihanê ji bo tevgera azadiyê lawaz bike bi kar tîne, ji hemû bêrêtiya re çaven xwe digre lê cardin nikare bi ser bikeve. Nizane ku tu carî hêza teknîkê nikare bi vîn û baweriya mirov. Jiber ku yê ew teknî k ava kiriye cardin mirov e. Di dîroka vê tevgerê û gelî bi sedan minakê ku hêza vîna mirov nîşan dide heye. Di girtîgeha Amedê de Mazlum, Kemal û Xeyrî yan li Dersimê Zîlanan li Xakurkê Berîtanan û bi sedan mînakê dim…
Hemû tişt bizîvire serî jî şer dijwartir jî bibe ya teqez ewe ku êdî ev doza bin nakeve. Bîr û baweriya Rêber Apo bûyê ya gel.
Çalakiyên çend rojan ya li Perwar, Çelê û deverêdin nÎşan dide ku teknîk û teknoloji ya cihanê têra bîr û baweriya gerîlayê tevgera azadiyê tune bike nake. Weke mehên havînê rojeva Kurdistan û Tirkiyê jÎ germ e. Diyar e ku nêzîkatiya hukumeta AKP û dewletê neyê guhertin wê germtir jî bibe.
Salar Mendo
- Ayrıntılar
Di dîroka şaristaniya demokratîk de, kurd piştî têkçûyîna medan, her dem li ser axa xwe bi êrîş, mêtandin, qirkirin û pişavtinan re rû bi rû mane. Ji ber kurd, ji naveka neolîtîkê derketine û afirînerê vê çandê ne û bi dîrok, ziman, zargotin, çîrok û klamên xwe kokdar in û orjîn in, digel her cure êrîşan xwe li ser piya hiştine û xwe gihandine roja me ya îroyîn. Belkî ji bona kurdan a herî xeter û bêsiûdî, hatina tûraniyan ji welatên asyayiyan bû. Miletê tirk ku hê berî hezar salî hatin vê axê û bi dûritiyeke mezin bi hêmêzkirina olperestiya îslama mûaviye, hovîtî û çanda dewletparêzî re li ser axa Mezopotamya bi cî bûn. Ev miletê ku tu carî serbixwe nebûye û bûye maşika miletên din, xwe li ser nîjadperestiyê li piya hiştiye û dema ku vê kiriye jî, qewmên qedîm ên wekî kurd, ermen, sûryan, asûr jî tune hesibandine û ev tunehesibandin hê jî ji hêla wan ve didome.
Di dîroka nêzîk a kurdan de, bi taybet polîtîkayên îngilîzan her dem ji kurdan re bûye malxerabî. Kurdên ku orjîna wan “KURTΔ ne û berdewama wan Hûrî, Gûtî, Naîrî, Mîtanî, Hîtîtî, Ûratûyî û Medî ne tu carî êrîş nebirine ser tu miletek, zilmê li tu kesî nekirine û her dem li hember hovîtiyan bûne çeper. Ma ne ew bûn ku, berî hezaran salan akadiyan sînor kirin, asûriyên ku ji serê mirovan kelayan çêdikirin ji rûpelên dîrokê maliştin. Belkî jî ji ber vê erka dîrokî ya kurdan, polîtîkayên îngilîzan ku di salên 1920’an de, Kurdistan kirin çar parçe.
Ji ber vê qerekterê xwe yê demokratîk û her dem konfederasyona miletan parastine, her dem bi komployan re jî rû bi rû mane. Ma têkçûyana medan ne komplo bû? Dîsa têkçûyîna Mîr Bedirxan ne ji ber vê bû. Lê digel vê jî, di dîroka kurdan de, ji ber lîstikan, qirkirin jî çêbûne. Bi dest osmanî û îngilîzan û bi lîstikên wan, bi erêkirina Mîr Bedirxan û bi fermana Mîr Ûbeydûlah bi hezaran keldanî û nastûrî hatin qetilkirin. Dîsa di serhildana Şêx Seîd û serhildana Dersimê jî heman komplo hene. Dîsa xiyanet û komploya li hember Mala Eliyê Ûnis jî, tijî ders in. Di vir de Cemîlê Çeto, mînakeke balkêş e. Piştî ku Mala Eliyê Unis li hember komara TC’ê 10 salan li çiyayên Mereto li ber xwe didin, bi desteka eşîra Cemîlê Çeto têk diçin û piştî têkçûyînê Cemîlê Çeto jî tê darvekirinê. Dema Evdirihmanê Mala Eliyê Unis ji Cemîlê Çeto re dibêje, “Ez taştê bim, tu yê firavîn bî”, di gelek qonaxên dîroka kurdan de, dîrok bi rengên têkel xwe dubare kiriye.
Di salên dawîn de ji hêla tevgera me ve tespîtek hebû; “Kurd ne kurdên berê ne”, bi rastî jî êdî kurd ne kurdên berê ne. Ew kurdên ku Ehmedî Xanî hetanî dilovaniya xwe li wê geriya, bi PKK’ê xwe ji nû ve vejande. Her hal ku îro Ehmedê Xanî jiyan bikirana, wê ew gotina xwe ya ku mifta têkbirina çarenûsa kurda bû “Ger hebûna me jî xwedanek.... wê ereb, faris, tirk ji me re bikirana xulamî...” wê Ehmedî Xanî nirxa herî mezin bidana û îro ev di şexsê Rêber Apo de ciyê xwe dibîne.
Ji ber ku ev sî û heft sal in Rêber Apo hemû lîstikên dagirkeran vala derdixîne û afirandina kurdên nû re hemû dinyayê daye hemberî xwe û ev dehan salane ye hemû dinya dijminantiya me dike jî, em bi serfirazî berxwedaniya xwe didomînin û her diçe ber bi serkeftinê ve diçin. Milekî din, di dinyayê de yekem car di warê pratîk û fikrî de, Rêber Apo hemû pergal û derewên şaristaniyên dewletparêz deşîfre kir. Ji ber vê yekê ye, hemû bi hêrseke mezin tên ser PKK’ê de. Rûpûşa keyayên tazî ket. Modernîteya kapîtalîst ku xwe yekane sazûman îlan kiriye, bi hemû qirêjiyên wê aşkere bûn. Derew û hîleyên wan ê pênc hezar salan derketin holê. Ev jî ji bona mirovantiyê gaveke gelek gelek mezin e.
Îro jî em di têkoşîna azadiyê de, hatine qonaxeke nû. Yan em ê jiyan û welatekî azad biafrînin, yan jî em ê jiyan û welatên dagirkeran li wan biherimînin. Em ê ji niha û şûn ve tu minetek ji dijminên gelê kurd nekin. Em ê sazûmana bi xwe biafrînin. Di serî de li bakurê Kurdistanê, ev pêvajo destpêkiriye. Bi sazûmana dewleta tirk re, êdî hemû pire her diçe qut dibin û heman rewş ji bona Îranê jî derbas dibe. Di vê demê de, şerê ku em li dar dixin, wê şerê mayîn û nemanê be. Yan em ê Kurdistanê ji dagirkeran paqij bikin, yan jî em ê ji xwe re vê jiyanê wekî jiyan qebûl nekin. Ji ber vê li bakurê Kurdistanê bi sazkirina Xweseriya Demokratîk re, wê xeleka înkar û tunekirinê ya Sûrî û Îranê jî bişkê. Ev jî tê wateya Kurdistaneke Azad û serbixwe.
Lewre di vê demê de, divê em hemû kurd bi rihekî seferberiyê rabin piya. Divê dîroka kambax careke din li jî me nezivire. Divê her ciwanek kurd çi li bakur, çi li başûr, çi li rojava wekî peywireke şerefî û namûsî ciyê xwe di nava gerîla de bigirin. Dîsa kî çi ji dest tê bike. Ev dibe di warê aborî de, ev dibe bilindkirina serhildanan be, ev dibe propaganda be, ev dibe diayek be, ev dibe dayîna rayek be, ev dibe li her derî bi zimanê kurdî axaftin be û hwd. Wê her gaveke biçûk û an mezin, me ber bi azadiyê ve bibe.
Egîd Nûcan
- Ayrıntılar